Verbum

адвалі́цца, -валю́ся, -ва́лішся, -ва́ліцца; зак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Аддзяліўшыся, адарваўшыся, упасці.

Кавалак тынку адваліўся.

2. Схіліць тулава назад; адкінуцца (разм.).

А. на спінку крэсла.

3. Наеўшыся, адсунуцца ад стала, пакінуць есці (разм.).

А. ад клёцак.

4. перан. Паменшаць (пра мароз, спёку і пад.).

Мароз адваліўся, і пайшоў снег.

5. перан. Знікнуць, прайсці (пра адчуванні, пачуцці).

Уся нуда адвалілася ад яго.

|| незак. адва́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.

кра́йні, -яя, -яе.

1. Які знаходзіцца на краі чаго-н., найбольш аддалены.

Крайняя хата ў вёсцы.

Крайняя Поўнач.

2. Вельмі моцны, надзвычайны, выключны.

Крайняя патрэба.

Крайнія меры.

3. Найбольш непрымірымы, радыкальны (пра погляды, кірункі, палітычныя групоўкі і пад.).

К. лібералізм.

Крайнія погляды.

4. Які нельга адкладваць на потым, апошні (пераважна пра час).

К. тэрмін.

◊

У крайнім выпадку — калі не будзе іншага выйсця.

Па крайняй меры — ва ўсякім выпадку, не менш чым.

перабы́ць, -бу́ду, -бу́дзеш, -бу́дзе; -бу́дзь; -бы́ты; зак. (разм.).

1. што і без дап. Пражыць нейкім чынам, перачакаць нейкі час, да якой-н. пары.

П. ноч у знаёмых.

2. Пабываць у розны час дзе-н. — пра ўсіх, многіх або пабываць у каго-н. у руках — пра ўсё, многае.

За апошні час тут перабыло многа людзей.

Колькі кніг перабыло ў яго руках.

|| незак. перабыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 знач.).

пераказа́ць, -кажу́, -ка́жаш, -ка́жа; -каза́ў, -за́ла; -кажы́; -ка́заны; зак., што.

1. Расказаць, выкласці сваімі словамі што-н.

П. змест паэмы.

2. і з дадан. сказам. Паведаміць пра што-н. вусна; перадаць на словах чыю-н. просьбу, даручэнне і пад.

П. дома ўбачанае ў горадзе.

Перакажыце маім, што прыеду ў выхадны.

3. Расказаць падрабязна, паслядоўна пра ўсё, многае.

П. усе навіны.

|| незак. перака́зваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. перака́з, -у, м.

пяро́², -а́, мн. пёры і (з ліч. 2, 3, 4) пяры́, пёраў, н.

Металічная выгнутая пласцінка з расшчэпленым канцом для пісання чарнілам, тушшу.

Узяцца за п. (пачаць пісаць). Выйсці з-пад пяра каго-н. (быць напісаным кім-н.). Бойкае п. (перан.: пра лёгкі, вольны стыль). Разбойнікі пяра (перан.: пра прадажных, беспрынцыповых журналістаў; пагард.).

|| памянш. пёрка, -а, мн. -і, -рак і -ркаў, н.

|| прым. пёравы, -ая, -ае.

Шарыкавыя і пёравыя ручкі.

сашчапі́цца, -шчаплю́ся, -шчэ́пішся, -шчэ́піцца; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Злучыцца пры дапамозе чаго-н. (сашчэпак, клямараў і пад.).

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Сплёўшыся, злучыцца разам; шчыльна з сілай сціснуцца (пра зубы і пад.), сашчаміцца (пра рукі, пальцы і пад.).

Пальцы сашчапіліся ў кулакі.

3. перан. Сысціся ў бойцы, спрэчцы.

С. за грудкі.

|| незак. сашчапля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца і сашчэ́плівацца, -аюся, -аешся, -аецца.

слых, -у, м.

1. Адно з пяці знешніх пачуццяў, якое дае магчымасць успрымаць гукі.

Органы слыху.

2. Здольнасць правільна ўспрымаць і аднаўляць музычныя гукі.

Абсалютны с.

Падбіраць музыку на слых.

3. Вестка, гаворка пра каго-н., звычайна нічым яшчэ не падмацаваная.

Сярод людзей пра гэта пайшоў нядобры с.

◊

Ні слыху ні дыху (разм.) — няма ніякіх вестак.

|| прым. слыхавы́, -а́я, -о́е (да 1 і 2 знач.).

Слыхавыя органы.

С. апарат.

сма́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны; незак., што і без дап.

1. Гатаваць на агні (рыбу, мяса, грыбы і пад).

С. каўбасы.

2. безас. Пра сухасць у роце ад смагі.

Смажыць ад салёнага.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Паліць (пра сонца).

Сонца смажыць цэлы дзень.

|| зак. засма́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны (да 1 знач.) і сасма́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны (да 1 знач.).

|| наз. сма́жанне, -я, н. (да 1 знач.).

ссу́нуць, -ну, -неш, -не; ссунь; -нуты; зак.

1. каго-што. Зрушыць, скрануць.

С. з месца што-н.

2. каго-што. Сунучы, скінуць што-н., перамясціць.

С. салому з воза.

С. снег са страхі.

3. што. Пра галаўны ўбор: перамясціць.

С. капялюш на лоб.

5. што. Сунучы, рухаючы, наблізіць адно да другога; насупіць, нахмурыць (пра бровы).

С. сталы.

С. бровы.

|| незак. ссо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. ссо́ўванне, -я, н.

трашча́ць, -чу́, -чы́ш, -чы́ць; -чы́м, -чыце́, -ча́ць; -чы́; незак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Утвараць трэск.

Лёд трашчыць.

2. Утвараць гукі, падобныя на трэск (пра насякомых).

Т. начныя цвыркуны.

3. перан. Хутка, многа, не змаўкаючы гаварыць.

Яна можа т. гадзіну без перапынку.

4. перан. Быць напярэдадні краху, распаду; знаходзіцца пад пагрозай зрыву.

План па перавозках грузаў трашчыць.

5. Пра вельмі моцны мароз.

На двары трашчыць мароз.