1. Які ідзе ад вякоў, не перастае існаваць; адвечны. Большая частка .. [выспы] пакрыта спрадвечнымі льдамі, а на меншай жывуць эскімосы і наезджыя каланісты-датчане.Дубоўка.Яно спакойнае, урачыстае, спрадвечнае жнівеньскае неба.Навуменка.Гудзе зямля, звіняць прасторы на свой стары, спрадвечны лад.Колас.Усё ішло само па сабе, падпарадкоўваючыся спрадвечным законам.Чаркасаў.// Шматвяковы, векавы; вельмі стары. Спрадвечны бор. □ Вецер ідзе над лесам, трашчыць і гудзе ў верхавінах спрадвечных дрэў.Чорны.Спрадвечныя дубы лёгка ўзнімаюць угору на сваіх гранітных ствалах цяжкія кроны.Паслядовіч.
2. Які існуе здаўна; старадаўні. Дзяды дзяўбуць ночвы ці выразаюць лыжкі; бабулі і мамы развешваюць ад елкі да бярозкі памытую бялізну, а ў нядзельныя раніцы, па старому, спрадвечнаму звычаю, пякуць у зямлянках аладкі для ўнукаў і дзяцей.Брыль.// Які вельмі даўно мінуў, вельмі даўні. Рабілі рупна і з веданнем, як робяць з часоў спрадвечных другія зямныя справы.Вярцінскі.
3. Карэнны, пастаянны, асноўны. Белавежскія зубры, спрадвечныя жыхары старадаўніх лясоў, знаходзяцца зараз і на беларускім баку пушчы.В. Вольскі.Была яшчэ адна немалаважная прычына: спрадвечнаму земляробу цяжка прызвычаіцца да гарадскога жыцця.С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
звычайны, звыклы, прывычны, звычны, абыклы, заведзены, просты, шэры, сярэдні, пасрэдны, непрыметны, непрыкметны, радавы, зямны, будзённы, будні, будны, штодзённы, заўсёдны, заўсёдашні, агульнапрыняты, празаічны, натуральны, нармальны, не вельмі які
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
Нос1 ’нос, дзюба, завостраная частка прадмета’ (Бяльк., Шатал., Сл. ПЗБ, Сл. ЦРБ, ТС), укр.ніс ’тс’, рус.нос, польск., чэш., славац., н.-луж.nos ’тс’, в.-луж.nós, славен.nós ’тс’, серб.-харв.но̑с ’тс’, макед., балг.нос ’тс’. Прасл.*nosъ: адпавядае літ.nósis, лат.nãss, ст.-прус.nozy, ст.-інд.nāsā, лац.nāsus, ст.-в.-ням.nasa (Фасмер, 3, 84; Бязлай, 2, 228; Шустар-Шэўц, 14, 1022). У аснове матывацыі сувязь з ’рэзаць’ (’выступаць’), параўн. асец.nos ’шрам’, суадносіцца з нож, заноза (Макоўскі, Мир слов и значений, 139).
Нос2, звычайна ў спалучэннях: на но́се ’вельмі скора, у самы блізкі час’ (Сл. ЦРБ), на носу́ ’пра хуткае з’яўленне’: Ужэ весна на носу́ (ТС). Магчыма, першапачаткова аддзеяслоўны назоўнік ад насіць ’быць цяжарным’, параўн. тураўск.: У ее ужэ трое дзецей і чэцвёртое на носу́ (ТС), брасл.носная ’цяжарная’ (Сл. ПЗБ), рус.носить ’нараджаць’, носы ’перыяд цяжарнасці’ і пад. Развіццё значэння ад ’напярэдадні родаў’ (параўн. рус.на сносях) да ’вельмі хутка, вельмі блізка’, магчыма, у выніку народнаэтымалагічнага збліжэння з нос1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
rásend
1.a
1) раз’ю́шаны, шалёны
2) імклі́вы, шалёны (пра тэмп)
2.adv
1) шалёна, імклі́ва
2) разм.ве́льмі, на́дта;
er ist ~ éifersüchtig ён на́дта раўні́вы
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
zúmessen
*vt
1) прыме́рваць
2) (j-m) вызнача́ць, адме́раць (каму-н. яго долю)
éine sehr kúrze Zeit wúrde ihm zúgemessen — яму́ было́ адве́дзена ве́льмі ма́ла ча́су
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
verdámmt
1.
a
1) пракля́ты
2) асу́джаны
3) разм. страшэ́нны (пра холад і г.д.)
2.advве́льмі, на́дта, страшэ́нна
verdámmt noch mal! — каб яго́ чорт узяў!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Maus
f -, Mäuse
1) мыш
das trägt éine ~ auf dem Schwanz fort — гэ́та ве́льмі ма́ла
2) мя́каць дало́ні (каля вялікага пальца)
3) камп. кно́пка, кла́віш(а)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Валася́нка1 ’сіло’ (Шатал.). Да валасяны.
Валася́нка2 ’ядавіты грыб’ (Мат. Гом.). Назва звязана з павер’ем, быццам у грыбе жывуць вельмі шкодныя чарвякі-валасні, якія і выклікаюць хваробу, атручванне.
Валася́нка3 ’травяны матрац’ (Мат. Гом.). Да валасень4 ’моцная высокая трава’, валасяны (ад назвы травы).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Выда́тны (БРС, Яруш., Гарэц.), выда́тна ’вельмі добра’. Да даць, даваць, параўн. выдавацца ’вылучацца, адрознівацца’ (КЭС, лаг.), здатны, прыдатны і інш., польск.wydatny, рус.выдающийся. Адносіцца да т. зв. еўрапеізмаў — семантычных калек з узораў тыпу ням.aus‑gezeichnet, франц.ex‑cellent, параўн. Трубачоў, Этимология 1971, 384.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Глыбо́кі ’глыбокі’ (БРС), укр.глибо́кий, рус.дыял.глыбо́кий, чэш.дыял.hlyboký, балг.дыял.глибо́к і г. д. Прасл.дыял.*glybokъ. Гэта вельмі архаічная форма, варыянт да *glǫbokъ ’тс’ (параўн. грэч.γλύφω, лац.glūbō). Гл. Фасмер, 1, 417–418; Трубачоў, Эт. сл., 6, 160. Параўн. глабіна́.