дзюралюмі́ній, дзюра́ль
(ад лац. durus = цвёрды + алюміній)
лёгкі і трывалы сплаў алюмінію і медзі з прымессю марганцу, магнію, крэмнію і іншых хімічных элементаў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
дэсубліма́цыя
(ад дэ- + сублімацыя)
пераход газападобнага рэчыва непасрэдна ў цвёрды стан, абмінаючы вадкі (напр. ператварэнне вадзяной пары ў атмасферы непасрэдна ў лёд, снег).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
капралакта́м
[ад капро(н) + лац. lac, lactis = малако + ам(іны)]
арганічнае азотазмяшчальнае злучэнне гетэрацыклічнага рада; цвёрды крышталічны прадукт, служыць сыравінай для вытворчасці капрону.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
тыта́н2
(н.-лац. titanium, ад гр. Titan = імя старажытнагрэчаскага міфалагічнага гіганта, які змагаўся з багамі)
хімічны элемент, цвёрды метал серабрыста-белага колеру.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АНТЫФЕРАМАГНЕ́ТЫК,
рэчыва, у якім усталяваўся антыферамагнітны парадак магнітных момантаў атамаў ці іонаў. Рэчыва становіцца антыферамагнетыкам ніжэй за пэўную т-ру (TN; гл. Нееля пункт) і застаецца ім звычайна да Т=0 К. Да антыферамагнетыкаў адносяцца: цвёрды кісларод (α-мадыфікацыя пры TN<24 К), хром (TN=310 К), шэраг рэдказямельных металаў, многія злучэнні, у састаў якіх уваходзяць пераходныя металы (аксіды, фтарыды, сульфіды, галагеніды, карбанаты і інш.). Антыферамагнетыкі перспектыўныя для выкарыстання ў прыладах запісу і апрацоўкі інфармацыі, стварэння акустычных ліній затрымкі, як магн. элементы ў магнітааптычных запамінальных прыладах.
т. 1, с. 402
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АЦЭТЫЛЕ́Н,
ненасычаны вуглевадарод, CH≡CH. Мал. м. 26,04. Бясколерны газ, tпл -80,8 °C, у цвёрды стан пераходзіць мінаючы вадкі, мала растваральны ў вадзе, растваральны ў ацэтоне. Сумесі з паветрам (2,3—80,7% аб’ёмных) выбухова небяспечныя. Атрымліваюць узаемадзеяннем карбіду кальцыю з вадой: Cac2+H2O → C2H2+Ca(OH)2 ці тэрмаакісляльным крэкінгам прыродных газаў. Зыходнае рэчыва для прамысл. вытв-сці полівінілхларыду, полівінілацэтату, полівінілавага спірту, поліакрыланітрыльных валокнаў і сінт. каўчукаў. Сумесі ацэтылену з кіслародам выкарыстоўваюць для зваркі і рэзкі металаў. Аказвае слабанаркатычнае дзеянне (ГДК у паветры 0,3 мг/м³).
т. 2, с. 164
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГА́ЗАВАЯ ХРАМАТАГРА́ФІЯ,
фізіка-хімічны метад аналізу і раздзялення сумесей, дзе рухомая фаза — газ (пара); від храматаграфіі. У залежнасці ад агрэгатнага стану нерухомай фазы (цвёрды паверхнева-актыўны адсарбент ці вадкасць, нанесеная ў выглядзе тонкай плёнкі на паверхню цвёрдага носьбіта) адрозніваюць газаадсарбцыйную і газавадкасную храматаграфію. Выкарыстоўваюць у розных галінах прам-сці і фізіка-хім. даследаваннях для якаснага і колькаснага аналізу тэрмічна ўстойлівых арган. і неарган. злучэнняў, для вызначэння розных характарыстык (т-ры плаўлення і кіпення, канстанты скорасці і раўнавагі хім. рэакцый і інш.).
Літ.:
Новікаў Г.І., Жарскі І.М. Асновы агульнай хіміі. Мн., 1995.
т. 4, с. 426
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
цвердзіна́ Цвёрдая, мелка ўзараная, засохлая ралля; цвёрды грунт; засохлая гліна (Слаўг.). Тое ж цвярдзі́ж, цвярдзі́нь, цвярды́нь, цвярды́ня, цвярдыня́ (Слаўг.), цвёрж (Краснап. Бяльк.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
аўстэні́т
[ад англ. W. Roberts-Austen = прозвішча англ. металурга (1843—1902)]
структурная частка жалеза-вугляводзістых сплаваў, цвёрды раствор вугляроду або легіравальных элементаў у гамажалезе.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
гартбле́й
(ням. Haitblei = літар. цвёрды свінец)
сплаў свінцу і сурмы, які атрымліваецца як пабочны прадукт пры плаўленні свінцовых руд; выкарыстоўваецца для адліўкі друкарскіх шрыфтоў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)