індэтэрміні́зм

(ад ін- + дэтэрмінізм)

філасофская канцэпцыя, якая, у процілегласць дэтэрмінізму, адмаўляе ўсеагульную заканамернасць і прычынную залежнасць з’яў прыроды і грамадства і прызнае наяўнасць беспрычыннай выпадковасці.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

мана́да

(гр. monas, -ados = адзінка)

паняцце, якое абазначае непадзельнае адзінства, пачатак, аснову з’яў у некаторых філасофскіх сістэмах, напр. у ідэалістычнай філасофіі Г. Лейбніца (1646—1716).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

нанарэлье́ф

(ад гр. nanos = карлік + рэльеф)

самыя дробныя формы рэльефу зямной паверхні, утвораныя ў выніку карставых з’яў, дзейнасці ветру, а таксама жыццядзейнасці жывёл і чалавека.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

ранг

(ням. Rang)

1) разрад, ступень у званнях (напр. дыпламатычныя рангі або рангі афіцэраў у ваенна-марскім флоце);

2) катэгорыя, разрад якіх-н. прадметаў, з’яў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

анімі́зм

(фр. animisme, ад лац. anima = душа)

уяўленне аб існаванні душы ў кожнай рэчы; надзяленне прадметаў і з’яў прыроды ўласцівасцямі жывых істот.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

біятэлеметры́я

(ад бія- + тэлеметрыя)

спосаб даследавання біялагічных з’яў і вымярэння біялагічных паказчыкаў арганізмаў (напр. пульсу, тэмпературы, крывянога ціску ў касманаўтаў, спартсменаў) на адлегласці, шляхам выкарыстання тэлемеханікі.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

каардына́цыя

(с.-лац. coordinatio)

1) узгадненне, прывядзенне ў адпаведнасць узаемасувязі паміж якімі-н. дзеяннямі, паняццямі, з’явамі;

2) адпаведнасць, узгодненасць дзеянняў, паняццяў, з’яў (напр. дасканалая к. рухаў).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

намінаты́ўны

(лац. nominativus = звязаны з называннем)

1) лінгв. які служыць для называння, абазначэння прадметаў, з’яў, якасцей, дзеянняў (напр. н. сказ);

2) які мае адносіны да намінатыву.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

трансцэндэнта́льны

(с.-лац. transcendentalis, ад лац. transcendens, -ntis = які выходзіць за межы)

які датычыць абстрактных, быццам бы незалежачых незалежных ад вопыту з’яў (у ідэалістычнай філасофіі Канта).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

тып, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.

1. -у. Мадэль, узор, форма з прыкметамі, якім адпавядае пэўная група прадметаў, з’яў.

Трактар новага тыпу.

Т. гаспадаркі.

2. -у. Вышэйшы падраздзел у сістэматызацыі раслін і жывёл, які аб’ядноўвае роднасныя класы (спец.).

Т. членістаногіх.

3. -у. Характэрны фізічны склад, знешні выгляд чалавека, звязаны з яго этнічнай прыналежнасцю.

Славянскі т. твару.

4. -у. Катэгорыя людзей, аб’яднаных супольнасцю якіх-н. характэрных унутраных або знешніх рыс.

Т. літаратурнага героя.

5. -а. Асобны чалавек, індывідуум, які вылучаецца сярод іншых характэрнымі рысамі (звычайна адмоўнымі).

Гэты т. выдаваў сябе за журналіста.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)