шчыме́ць, ‑міць; незак.

1. Востра балець, пячы ад драпін, раздражнення і пад. Назаўтра ўсе драпіны амаль зажылі, хоць рукі і ногі яшчэ шчымелі. Якімовіч. На першай галіне хлопчык парашыў адпачыць, бо балюча шчымелі запэцканыя ў смалу рукі. С. Александровіч. На руках шчымелі расціснутыя мазалі. Місько. / у безас. ужыв. Ад .. [дыму] душыла ў грудзях і шчымела ў горле. Казека.

2. Ныць, балець тупым болем. Успомніўшы пра хворасць сэрца, якое часта шчымела раней, у Адэсе да дактароў звярнуўся Калачынскі. Бялевіч. Шчымяць яго старыя раны, Нібыта чуе посвіст куль. Свірка. Пілі з парога ваду нагбом, Аж зубы шчымелі. Грачанікаў. // перан. Пра душэўныя пакуты, перажыванні. Сэрца .. [Марыі] шчымела ад нейкага незразумелага, трывожнага прадчування. Марціновіч. Тры месяцы .. [Шэлег] у лесе, а ўсё адно не перастае шчымець душа. Навуменка. / у безас. ужыв. У душы .. [Адама] шчымела, усё гняло яго. Чорны. // Хваляваць, турбаваць каго‑н., пастаянна напамінаць пра сябе. Сярод гэтай зменлівасці адна думка шчымела заўсёды: малое. Мележ.

3. Выклікаць адчуванне прыгнечанасці, суму, нуды і пад. Крыўда болькай шчымела ў Іванавых грудзях. Мыслівец. Так, гора сціхае, і боль атухае, і роспач перастае шчымець. Бураўкін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

гарэ́ць несов.

1. в разн. знач. горе́ть;

дро́вы гара́ць — дрова́ горя́т;

печ гары́ць — пе́чка гори́т;

ля́мпа гары́ць — ла́мпа гори́т;

мо́крае се́на гары́ць у стага́х — мо́крое се́но гори́т в стога́х;

галава́ гары́ць — голова́ гори́т;

шчо́кі гара́ць ад маро́зу — щёки горя́т от моро́за;

вы́чышчаны самава́р гарэ́ў на со́нцы — вы́чищенный самова́р горе́л на со́лнце;

во́пратка на ім так і гары́ць — оде́жда на нём так и гори́т;

2. разг. (о погорельцах) погора́ть;

яны́ гарэ́лі не́калькі разо́ў — они́ погора́ли не́сколько раз;

не гары́ць — не гори́т;

во́чы гара́ць — глаза́ горя́т;

ску́ра гары́ць — (на кім) упра́вы нет (на кого);

душа́ гары́цьдуша́ гори́т;

г. жада́ннем — горе́ть жела́нием;

рабо́та гары́ць у рука́х — рабо́та гори́т в рука́х;

зямля́ гары́ць пад нага́мі — земля́ гори́т под нога́ми;

як мо́крае гары́ць — как мо́крое гори́т; из рук ва́лится;

гары́ яно́ га́рам! — пропади́ оно́ про́падом!;

во́ка гары́ць — (на што) глаза́ горя́т (на что);

на зло́дзеі ша́пка гары́цьпогов. на во́ре ша́пка гори́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

spirit [ˈspɪrɪt] n.

1. дух, душа́;

spirit and matter дух і матэ́рыя;

the world of spirit духо́ўнае жыццё;

strong in spirit мо́цны ду́хам

2. eccl. the Spirit Бог;

the Holy Spirit Святы́ Дух

3. дух, здань, пры́від;

an evil spirit чорт, д’я́бал;

raise spirits выкліка́ць ду́хаў;

believe in spirits ве́рыць у пры́віды

4. нату́ра, асо́ба, індывідуа́льнасць;

He is a generous spirit. У яго шырокая душа;

She is an independent spirit. Яна незалежная асоба.

5. хара́ктар, эне́ргія, мара́льная сі́ла;

a man of spirit мо́цны ду́хам чалаве́к;

break smb.’s spirit злама́ць чый-н. дух;

put spirit into smb. натхня́ць каго́-н.;

go at smth. with spirit го́рача бра́цца за што-н.

6. настро́й, душэ́ўны стан; стан душы́;

high/low spirits до́бры/дрэ́нны настро́й;

animal spirits жыццяра́даснасць, бадзёрасць;

the holiday spirit свято́чны настро́й;

be out of spirits быць у ке́пскім настро́і;

Keep up your spirits! Трымайся!

7. агу́льная тэндэ́нцыя, дух (часу);

the spirit of the age дух эпо́хі;

the college spirit адда́насць трады́цыям кале́джа

8. мэ́та, наме́р, за́дняя ду́мка;

do smth. in a spirit of mischief рабі́ць не́шта са злым наме́рам;

take smth. in the right spirit разуме́ць што-н. пра́вільна

9. спірт, спіртны́я напо́і;

methylated spirit(s) дэнатура́т;

spirit(s) of ammonia/hartshorn нашаты́рны спірт;

spi rit(s) of turpentine шкіпіна́р; тарпанты́на

in spirit у ду́мках;

the spirit is willing (but the flesh is weak) дух жада́е, але́ плоць слаба́я; ≅ хо́чацца, ды ко́лецца

spirit away [ˌspɪrɪtəˈweɪ] phr. v. та́йна cкра́сці, вы́красці;

He was spirited away by a policeman before we had a chance to speak to him. Яго забраў паліцэйскі, перш чым мы змаглі пагаварыць з ім.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

уйти́ сов.

1. (пойти) пайсці́; (выйти) вы́йсці; (отойти) адысці́; (отдалиться) адысці́ся; (зайти) зайсці́; (направиться) накірава́цца, пада́цца; (исчезнуть) зні́кнуць; (покинуть) пакі́нуць; (перестать заниматься чем-л., делать что-л., быть кем-, чем-л. и т. п.) пераста́ць быць (займа́цца, рабі́ць і да таго́ падо́бнае);

2. (убежать, скрыться, спастись) уцячы́, мног. паўцяка́ць; (избежать) пазбе́гнуць, уні́кнуць; (уклониться) ухілі́цца; (избавиться) пазба́віцца; (отделаться) адчапі́цца, адкара́скацца;

3. (не препятствовать, посторониться) сысці́, саступі́ць;

уйти́ с доро́ги сысці́ (саступі́ць) з даро́гі;

4. (израсходоваться) пайсці́, вы́йсці; (истратиться) быць вы́даткаваным, быць стра́чаным; (пропасть) прапа́сці; (вытечь — о жидкостях) разг. вы́цечы; (при кипении) пабе́гчы, вы́бегчы;

5. (углубиться) паглы́біцца;

6. (пройти — о времени) прайсці́, міну́ць;

7. (о часах) спяша́цца;

часы́ ушли́ вперёд гадзі́ннік спяша́ецца;

уйти́ в о́бласть исто́рии адысці́ ў гісто́рыю, стаць гісто́рыяй;

уйти́ в себя́ паглы́біцца ў сябе́;

далеко́ не уйдёшь далёка не по́йдзеш;

уйти́ вперёд абагна́ць, апярэ́дзіць;

уйти́ далеко́ пайсці́ далёка;

душа́ ушла́ в пя́тки душа́ апыну́лася ў пя́тках.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

І́сны ’сапраўдны, рэальны’ (ТСБМ), і́стны (Гарэц., Др.-Падб.), истный, истый (Яруш.). Рус. и́стый, дыял. и́стный, укр. і́стий, і́стний, польск. istny, уст. istу, в.-луж. wěsty, н.-луж. wěsty, уст. jisty, чэш. jistý, славац. istý, славен. îsti, серб.-харв. и̏сти, балг., макед. ист. Ст.-слав. истъ ’існы, сапраўдны’, ’гэты, той’, ст.-рус. истый ’той самы; сам’, ’існы, сапраўдны’, ст.-бел. истый ’сапраўдны’, исте, исто ’сапраўды’. Няма неабходнасці прыцягваць польск. isty для тлумачэння ст.-бел. истый ’сапраўдны, праўдзівы’, як Булыка, Запазыч. Бел. існы ўзыходзіць да *jьstъ з суф. ‑ьnъ з далейшым спрашчэннем кансанансам групы. Бясспрэчнай этымалогіі няма. Са шматлікіх версій вылучаецца меркаванне Тапарова (КСИС, 25, 1958, 80–86) аб роднасці з лац. iste ’гэты, той’. Гэта збліжэнне добра тлумачыць семантыку і займенную форму слав. слова: *is‑to‑ ’той самы, іменна той’. Іншыя прапановы менш верагодныя. Супастаўленне з коранем *es‑ ’быць’ (Міклашыч, 105; Мёль, MSL, 7, 1891, 357–358; Брукнер, 193–194, семантычна вельмі прывабнае, выклікае фанетычныя і акцэнталагічныя цяжкасці (Брандт, РФВ, 22, 134; Мейе, MSL, 14, 336). Бернекер (1, 435–436) тлумачыць як складанне з *jьz(iz) + sto‑ (ад *stā‑ ’стаяць’); параўн. лац. ex‑sistere ’існаваць’. *Jьstъ збліжаюць таксама з лат. īsts, īstens ’існы, сапраўдны’ (Буга, РФВ, 70, 1913, 252–253), літ. ýsčias ’яўны, ясны’ (Мюленбах-Эндзелін, 1, 838; Ваян, RÉS, II, 1931, 174). Станг (Norsk Tidskrift for Sprogvidenskap, 15, 343–351) параўноўвае са ст.-інд. īśe ’ўладаць’, гоц. aigin ’уласнасць’, адкуль зыходнае значэнне ’ўласны’. Махэк₂ (228) раздзяляе jistý ’пэўны’ і ten jistý ’той самы’ і апошняе звязвае са слав. *jьsto ’нырка’, хец. ištanza‑душа’, ням. Geist ’дух’. Параўн. яшчэ Безлай (1, 213), які прапаноўвае як магчымую рэканструкцыю *(v)istъ. Больш падрабязны агляд этымалагічных тлумачэнняў гл. Трубачоў, Эт. сл., 8, 246–247; Фасмер, 2, 144; Слаўскі, 1, 468–469.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Herz

n -ens, -en

1) слю́ца

mtten ins ~ trffen* — папа́сці ў са́мае слю́ца

2) асяродак, цэнтр

3) слю́ца, душа́

von gnzem ~en — ад усяго́ [шчы́рага] слю́ца

das liegt mir sehr am ~en — гэ́та мне ве́льмі ва́жна

Hand aufs ~! — (пакладзі́) руку́ на слю́ца!

j-n auf ~ und Neren prüfen — даскана́ла праве́рыць каго́-н.

aus tefstem ~en — з глыбіні́ душы́

es ist mir schwer ums ~ — у мяне́ ця́жка на душы́

mir wrde leicht ums ~ — у мяне́ адлягло́ ад слю́ца

es war mir aus dem ~en gesprchen — гэ́та мне было́ па душы́

sein ~ usschütten — раскрыва́ць душу́

sich (D) sein ~ fssen — набра́цца сме́ласці

◊ er hat das ~ auf dem rchten Fleck — ён сапра́ўдны [надзе́йны] чалаве́к

sinem ~en Luft mchen — вы́казаць усё, што набале́ла

sie sind ein ~ und ine Sele — яны́ жыву́ць душа́ ў душу́

4) карт. чы́рва

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

лес (род. ле́су) м., в разн. знач. лес;

густы́ л. — густо́й лес;

будаўні́чы л. — строи́тельный лес;

л. рук — лес рук;

карабе́льны л. — корабе́льный лес;

страявы́ л. — строево́й лес;

чо́рны л. — чёрный лес;

чырво́ны л. — кра́сный лес;

як у ~е — как в лесу́;

цёмны л. — (для каго) тёмный лес (для кого);

за дрэ́вамі не ба́чыць ле́су — за дере́вьями не ви́деть ле́са;

дале́й у л. — бо́лей дроў — да́льше в лес — бо́льше дров;

хто ў л., хто па дро́выпогов. кто в лес, кто по дрова́;

расці́ на л. гле́дзячы — расти́ на лес гля́дя;

воўк у ле́се здох — чудеса́ да и то́лько;

л. сяку́ць — трэ́скі ляця́цьпосл. лес ру́бят — ще́пки летя́т;

ваўко́ў бая́цца — у л. не хадзі́цьпосл. волко́в боя́ться — в лес не ходи́ть;

як во́ўка ні кармі́, а ён усё ў л. глядзі́цьпосл. как во́лка ни корми́, а он всё в лес смо́трит;

браха́ць на л. — броса́ть слова́ на ве́тер;

чужа́я душа́ — цёмны л.посл. чужа́я душа́ — потёмки;

на сухі́ л. — (заклинание) на сухо́й лес

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

трыма́цца несов.

1. в разн. знач. держа́ться; (в определённых условиях — ещё) содержа́ться;

ён ~ма́ўся за гэ́ту слу́жбу — он держа́лся за э́ту слу́жбу;

гу́зік ~ма́ецца на ні́тачцы — пу́говица де́ржится на ни́точке;

т. на нага́х — держа́ться на нога́х;

т. пра́віла — держа́ться пра́вила;

т. ўбаку́ — держа́ться в стороне́;

крэ́пасць до́ўга ~ма́лася — кре́пость до́лго держа́лась;

ён до́ўга ~ма́ўся, але́ пасля́ распла́каўся — он до́лго держа́лся, но пото́м распла́кался;

ко́ні ~ма́юцца ў до́брых умо́вах — ло́шади соде́ржатся (де́ржатся) в хоро́ших усло́виях;

2. (сохраняться) держа́ться, продолжа́ться, стоя́ть;

халады́а́ліся да ма́я — холода́ держа́лись (продолжа́лись, стоя́ли) до ма́я;

3. страд. держа́ться; см. трыма́ць;

цяпе́р ~ма́йся! — тепе́рь держи́сь!;

т. рука́мі і зуба́мі — держа́ться зуба́ми;

т. ў цяні́ — держа́ться в тени́;

т. за спадні́цу — (чыю) держа́ться за ю́бку (чью);

т. ду́мкі — приде́рживаться мне́ния (взгля́да);

т. сярэ́дзіны — держа́ться середи́ны;

т. як чорт за душу́ — держа́ться как чёрт за́ душу;

абе́дзвюма рука́мі т. — обе́ими рука́ми держа́ться;

ледзь т. на нага́х — едва́ держа́ться на нога́х;

ледзь-ле́дзь душа́ трыма́еццае́ле-е́ле душа́ в те́ле

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

ме́сто ср.

1. в разн. знач. ме́сца, -ца ср.;

уступи́ть ме́сто уступі́ць ме́сца;

ме́сто заключе́ния ме́сца зняво́лення;

де́тское ме́сто анат., разг. плацэ́нта;

ме́сто о́бщего по́льзования ме́сца агу́льнага карыста́ння;

населённое ме́сто офиц. насе́ленае ме́сца;

2. (должность) ме́сца, -ца ср., паса́да, -ды ж.;

3. (местность) мясці́на, -ны ж.;

на ме́сте преступле́ния на ме́сцы злачы́нства;

не к ме́сту недарэ́чы (не да ме́сца);

к ме́сту дарэ́чы;

о́бщее ме́сто агу́льнае ме́сца (разважа́нне);

больно́е ме́сто сла́бае (балю́чае, хво́рае) ме́сца;

ни с ме́ста ні з ме́сца;

име́ть ме́сто мець ме́сца;

у́зкое ме́сто ву́зкае ме́сца;

с ме́ста на ме́сто з ме́сца на ме́сца;

глаза́ на мо́кром ме́сте во́чы на мо́крым ме́сцы;

ме́ста (себе́) не находи́ть ме́сца (сабе́) не знахо́дзіць;

се́рдце (душа́) не на ме́сте (у кого) сэ́рца (душа́) не на ме́сцы (у каго);

знать своё ме́сто ве́даць сваё ме́сца;

с ме́ста в карье́р з ме́сца ў кар’е́р;

нет ме́ста, не должно́ быть ме́ста (чему) няма́ ме́сца, не паві́нна быць ме́сца (чаму).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

ма́ска, ‑і, ДМ масцы; Р мн. масак; ж.

1. Накладка на твар, падобная на звярыную морду або чалавечы твар. Тэатральнай маска. Маска зайца. // Накладка на верхнюю частку твару з прарэзамі для вачэй, якую надзяваюць для таго, каб не быць пазнаным. Карнавальная маска. // Чалавек у маскарадным касцюме і такой накладцы. Душа твая — малюнак артыстычны: Пад лютняў звон прыгожых масак рой Танцуе там, адзеўшыся нязвычна, У надзеі скрыць праз гэта смутак свой. Багдановіч.

2. перан. Прытворства, якое скрывае сутнасць каго‑, чаго‑н. Мужчыны стараліся стрымаць свае пачуцці і роблена прыкрываліся маскай абыякавасці і лёгкай іроніі. Васілевіч. Сваё замяшанне [Зелянюк] досыць удала хаваў пад маскай вясёлага бадзёрага ажыўлення. Зарэцкі.

3. Адліўка з гіпсу, знятая з твару нябожчыка. // Скульптура твару чалавека або галавы жывёлы. Пад выпуклым барэльефам белай мармуровай маскі — старадаўняга акцёрскага сімвала — было высечана: Антон Максімавіч Саковіч. Рамановіч.

4. Спец. Засцерагальнае прыстасаванне, якое надзяваюць на твар. Супрацьгазавая маска. Маска для падводнага плавання. // Накладка спецыяльнага прызначэння на твар. Перад .. [Надзяй] стаяў урач у дзіўнай масцы і незвычайным фартуху. Карпюк.

5. У касметыцы — слой накладзенага на твар лекавага саставу, крэму і пад.

•••

Зняць (скінуць) маску гл. зняць.

Надзяваць (насіць) маску гл. надзяваць.

Сарваць маску гл. сарваць.

[Фр. masque ад араб. mashara — насмешка.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)