даўжыня́, ‑і, ж.
1. Працягласць лініі, плоскасці, цела паміж двума найбольш аддаленымі іх пунктамі. Вымераць даўжыню і шырыню. Меры даўжыні. // Адлегласць паміж канцамі чаго‑н. Даўжыня вуліцы. □ Гэта быў разгром вялікай калоны — каля трох кіламетраў даўжынёю. Шамякін.
2. Працягласць у часе. Даўжыня дня. Даўжыня жыцця.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
летапі́сец, ‑пісца, м.
Складальнік летапісаў. // перан. Пра асобу, у творах якой найбольш поўна адлюстраваны сучасныя ёй падзеі. Чорны — праўдзівы летапісец чалавечага лёсу ў трох вялікіх войнах. Лужанін. Колас, як ніхто іншы з беларускіх пісьменнікаў, стаў летапісцам духоўнага развіцця беларускага народа. Гіст. бел. сав. літ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
траці́на, ‑ы, ж.
1. Старая мера плошчы — трэцяя частка зямельнага надзелу (звычайна валокі).
2. Адна з трох роўных частак чаго‑н. Траціна ўраджаю. □ А Загорскі, адлічыўшы грошы за траціну маёнтка, — «Хопіць і гэтага»,.. — гасцінна сказаў: — Дык я статую да вас [генерала] адпраўлю са сваімі. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абхапі́ць, -хаплю́, -хо́піш, -хо́піць; -хо́плены; зак., каго-што.
1. Абняць (рукамі, лапамі і пад.).
Дзяўчынка абхапіла маці за шыю.
2. перан. Акружыць з усіх бакоў (пра агонь, цемру і пад.).
Абхапіў агонь будыніну.
3. Успрыняць цалкам што-н.; зразумець, засвоіць.
А. позіркам краявід.
Адразу а. увесь матэрыял.
4. Распаўсюдзіць сярод каго-н.
А. падпіскай на газеты.
5. Зрабіць абход праціўніка з флангаў з мэтай нанясення ўдару.
Партызаны абхапілі ворага з трох бакоў.
|| незак. абхо́пліваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абазна́цца, ‑знаюся, ‑знаешся, ‑знаецца; зак.
1. Памыліцца, палічыўшы каго‑н. за другога, што‑н. за другое. [Люба:] — Мне таксама здалося, быццам ён [Пятро Расчэня] прыехаў. Толькі я думала, што абазналася. Асіпенка.
2. Пазнаёміцца, звыкнуцца з чым‑н. Пятрусь каля трох месяцаў папрацаваў падручным,.. абазнаўся з варштатам і станкамі. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ангеміто́ніка
(ад ан- + гемі + тоніка)
гукавая сістэма, заснаваная на беспаўтонавых гукавых суадносінах; бывае трох-, чатырох-, пяціступенная (пентатоніка) у аб’ёмах кварты, квінты, а таксама актавы, малой сексты, сентымы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
дыно́рніс
(ад гр. deinos = страшны + omis = птушка)
буйная, да трох метраў вышыні, бегаючая птушка, якая жыла ў Новай Зеландыі і была знішчана на працягу двух апошніх стагоддзяў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
пратагані́ст
(гр. protagonistes)
1) першы з трох акцёраў у старажытнагрэчаскім тэатры, выканаўца галоўных роляў (параўн. дэўтэраганіст, трытаганіст);
2) галоўная дзеючая асоба ў мастацкім творы, пераважна ў драме.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Траяны́ ‘сталюга, мальберт’ (Некр. і Байк.), ‘прыстасаванне з трох калоў, на якім падвешвалі калыску ў полі’ (Жд. 1, Мат. Гом.; мазыр., ГЧ; віл., рагач., Сл. ПЗБ), трояны́ ‘трохрогія вілы’ (Маш.; Горбач, Зах.-пол. гов.), трояны́, трояны́е вілкі́ ‘тс’ (ТС), тро́йні ‘тс’ (Касп.), параўн. укр. дыял. трояни́ ‘тс’. Множналікавы назоўнік для называння трохчастных прадметаў, гл. траян 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трыло́гія ‘тры творы аднаго аўтара, аб’яднаныя пераемнасцю тэксту’ (ТСБМ), трылёгія ‘тс’ (Некр. і Байк.). Запазычана праз польскую мову (trylogia) ці праз рускую (трилогия) са ст.-грэч. τριλογία ‘тры трагедыі, звязаныя ўнутранай еднасцю’, ‘прамова з трох частак’ < τρεις ‘тры’ + λογος, ‘слова (вуснае), прамова, апавяданне, меркаванне, дапушчэнне, сэнс, паняцце’ > λέγω ‘гавару, кажу’ (Міхельсон, Рус. мысль, 676; ЕСУМ, 5, 638).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)