АСО́БА,
чалавек як суб’ект сацыяльных адносін і свядомай дзейнасці. Паняцце асоба не супадае па змесце з паняццямі «індывід» і «індывідуальнасць». Індывід — чалавек як прадстаўнік якой-н. сац. супольнасці (асаблівасці жыццядзейнасці канкрэтнага чалавека ў змест гэтага паняцця не ўваходзяць). Асоба ж ёсць канкрэтнае выяўленне ў індывідзе сацыяльна значных рысаў і сац. адносін пэўнага грамадства, якія чалавек засвойвае ў дзейнасці і ў ёй жа выпрацоўвае сваё асаблівае стаўленне да свету. У выніку сац. адносіны выяўляюцца як яго адносіны да навакольнай рэчаіснасці. Праз паняцце «індывідуальнасць» выяўляецца адзінкавасць і своеасаблівасць канкрэтнага чалавека. Асоба індывідуалізуецца праз працэсы сацыялізацыі ў рамках гістарычна вызначаных сац. умоў. Шматпланавасць і складанасць асобы робіць яе аб’ектам даследавання многіх навук, кожная з якіх выпрацоўвае свой погляд на дадзенае паняцце. Гэта, аднак, спараджае небяспеку абсалютызацыі пункту гледжання на асобу якой-н. адной навукі. У выніку чалавечыя паводзіны аказваюцца дэтэрмінаванымі толькі адной групай фактараў, таму паяўляюцца розныя абстрактныя мадэлі чалавека (псіхалагічны чалавек, эканамічны чалавек і гэтак далей). Абсалютызацыя, напрыклад, сацыялагічнага падыходу зводзіць асобу да сукупнасці роляў, якія выконваюцца ёю, або да безасабовага ўвасаблення групавой зацікаўленасці, нягледзячы на рэальную разнастайнасць тых, хто выконвае ў грамадстве адны і тыя ж ролі. Псіхалагічны чалавек у адрозненне ад сацыялагічнага характарызуецца тым, што яго паводзіны вызначаюцца ў асноўным унутранымі намерамі. У эканоміцы карыстаюцца абстракцыяй эканам. чалавека, функцыі якога зведзены толькі да спажывання. Розным відам рэдукцыянізму супрацьстаіць філас. падыход, які імкнецца сінтэзаваць падыходы розных навук, супярэчлівае адзінства грамадскага і індывідуальнага ў чалавечым жыцці. Як грамадская істота чалавек не можа не аб’ядноўвацца з падобнымі да сябе ў супольнасці рознага ўзроўню, але як індывідуальнасць ён не можа не выходзіць пастаянна за межы гэтых супольнасцяў.
Літ.:
Леонтьев А.Н. Деятельность, сознание, личность. 2 изд. М., 1977;
Кон И.С. В поисках себя: Личность и ее самосознание. М., 1984;
Тейяр дэ Шарден П. Феномен человека: Пер. с фр. М., 1987;
Майхрович А.С. Поиск истинного бытия и человека: Из истории философии и культуры Беларуси. Мн., 1992.
С.П.Макараў.
т. 2, с. 40
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
покрыва́ться
1. (закрывать себя чем-л.) накрыва́цца;
покрыва́ться одея́лом накрыва́цца ко́ўдрай;
2. (усеиваться, заполняться по поверхности) пакрыва́цца; (обволакиваться) абклада́цца;
щёки покрыва́ются румя́нцем шчо́кі пакрыва́юцца румя́нцам;
не́бо покрыва́ется ту́чами не́ба пакрыва́ецца (абклада́ецца) хма́рамі;
3. перен. (иметь соответствие с чем-л.) пакрыва́цца;
4. страд. накрыва́цца; засціла́цца; кры́цца; пакрыва́цца; абіва́цца, абабіва́цца; паця́гвацца; абклада́цца, абкла́двацца; аху́твацца, аго́ртвацца; заглуша́цца; апла́чвацца; бі́цца; см. покрыва́ть;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
постоя́ть сов.
1. (некоторое время) пастая́ць, (долго, неоднократно) папастая́ць, папасто́йваць;
постоя́ть на платфо́рме пастая́ць на платфо́рме;
2. (защитить, оградить от чего-л.) пастая́ць;
постоя́ть за себя́ пастая́ць за сябе́;
постоя́ть за ро́дину пастая́ць за радзі́му;
3. (повелительное наклонение 2-го лица ед. и мн. ч.) / посто́й, посто́йте пасто́й, пасто́йце; (подожди, подождите) пачака́й, пачака́йце;
посто́йте, я вспо́мню пачака́йце, я ўспо́мню.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Multum vinum bibere, non diu vivere
Шмат віна піць ‒ нядоўга жыць.
Много вина пить ‒ недолго жить.
бел. Хто п’е, той доўга не жыве. Як п’яны мужык, то і смерць найдзе прычыну прыкапацца.
рус. Много пить ‒ мало жить. Кто винцо любит, тот сам себя губит. Кто чарку допивает, тот веку не доживает. Бывает, от водки и до могилы путь короткий. В луже водки и богатыри тонут. Кто в пивную шажком, за тем болезнь бежком. Кто живёт с водкой, тот и умрёт от неё. Чем больше пьёшь за здоровье, тем скорее выпьешь за упокой.
фр. Trop boire noyer la mémoire (Много пить ‒ ум/память утопить). Noyer sa raison dans le vin (Утопить ум в вине).
англ. There is poison in good wine (В хорошем вине есть яд).
нем. Mit Saufaus ist ’s bald aus (Горькому пьянице скоро конец). Wer täglich im Wein schwimmt, muß endlich darin ersaufen (Кто ежедневно плавает в вине, должен наконец в нём утонуть).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Qualia quisque geret, talia quisque feret
Як хто будзе сябе паводзіць, так да яго будуць і адносіцца.
Как кто будет себя вести, так к нему будут относиться.
бел. Як баба да дзеда, так і дзед да бабы. Які «здароў будзь», такі і «на здароўе». На добрае пытанне добрае і адпавяданне.
рус. Каков до людей, таковы и люди до тебя. Как сам станешь потчевать, так и люди тебя отпотчуют. Какову чашу другу нальёшь, такову и сам выпьешь. Как аукнется, так и откликнется. Каков привет, таков ответ. Кто сам ко всем лицом, к тому и добрые люди не спиной. Спроси громом, ливнем ответят.
фр. Tel bruit, tel écho (Каков шум, такое и эхо).
англ. Do by others as you would be done by (Поступай с людьми так, как хочешь, чтобы поступали с тобой).
нем. Ein finsterer Blick kommt finster zurück (Мрачный взгляд возвращается мрачным обратно). Wie der Hall, so der Schall (Как аукнется, так и звучит).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
вы́круціць сов.
1. вы́крутить; (винт — ещё) вы́винтить;
2. (бельё) вы́жать, отжа́ть;
3. вы́сверлить;
4. разг. (повредить) вы́вихнуть, вы́вернуть, подверну́ть;
в. нагу́ — подверну́ть но́гу;
5. (выделать посредством кручения) вы́крутить;
6. разг. вы́гадать;
для сябе́ ён заўсёды в. што-не́будзь — для себя́ он всегда́ вы́гадает что́-нибудь;
7. перен., разг. сообрази́ть; измы́слить;
◊ мо́кры, хоць вы́круці — мо́крый, хоть вы́жми
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
льстить несов.
1. (кому) ліслі́віць (перад кім); (хвалить) хвалі́ць (каго); (подлизываться) падлі́звацца (да каго);
2. (кому, чему — доставлять удовольствие) це́шыць (каго, што), дава́ць уце́ху (каму, чаму); ла́шчыць (каго, што); падаба́цца (каму, чаму);
э́то льсти́ло его́ самолю́бию гэ́та це́шыла яго́ самалю́бства (дава́ла ўце́ху яго́ самалю́бству);
ему́ льсти́ло внима́ние молодёжи яго́ це́шыла (яму́ дава́ла ўце́ху, яму́ падаба́лася) ува́га мо́ладзі;
льстить себя́ наде́ждой це́шыць сябе́ надзе́яй.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нело́вко
1. нареч. няспры́тна; няўме́ла; нязгра́бна; няскла́дна; сарамлі́ва;
2. нареч. няёмка; нязру́чна, невыго́дна;
3. нареч. няўда́ла, няўда́чна, нятра́пна;
4. нареч. няёмка;
чу́вствовать себя́ нело́вко адчува́ць сябе́ няёмка (нязру́чна); см. нело́вкий;
5. безл., в знач. сказ. няёмка, нязру́чна, невыго́дна; (нехорошо) нядо́бра; (совестно) со́рамна;
мне нело́вко сиде́ть мне няёмка (нязру́чна, невыго́дна) сядзе́ць;
нело́вко спра́шивать няёмка пыта́цца;
мне ста́ло нело́вко мне ста́ла няёмка (со́рамна);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адхіля́ць несов.
1. (в сторону) отклоня́ть;
2. (отодвигать от себя) отстраня́ть;
3. (направлять в сторону) отводи́ть;
4. (отодвигать что-л. прислонённое) отслоня́ть;
5. (заворачивать край) отгиба́ть, отвёртывать;
6. (устранять от участия в чём-л.) отводи́ть;
7. (отказывать в чём-л.) отклоня́ть;
8. (не принимать) отверга́ть; отводи́ть;
9. (не допускать чего-л., мешать осуществлению чего-л.) отвраща́ть, отводи́ть;
1-9 см. адхілі́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зацягну́цца сов.
1. (стянуться) затяну́ться;
ву́зел мо́цна ~ну́ўся — у́зел кре́пко затяну́лся;
2. разг. (с трудом зайти) забрести́;
3. (покрыться) затяну́ться; заволо́чься; (слегка) подёрнуться;
не́ба ~ну́лася хма́рамі — не́бо затяну́лось ту́чами;
4. (продлиться) затяну́ться, заме́длиться;
спра́ва ~ну́лася — де́ло затяну́лось (заме́длилось);
5. (втянуть в себя табачный дым) затяну́ться;
6. (просунуться в узкое отверстие) вде́ться, проде́ться;
ні́тка ~ну́лася ў іго́лку — ни́тка вде́лась (проде́лась) в иго́лку
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)