nucleus [ˈnju:kliəs] n. (pl. nuclei)
1. phys. ядро́ (атама)
2. biol. ядро́ (клеткі)
3. ядро́; цэнтр; ячэ́йка
4. ling. ядро́; элеме́нт, які́ ў ме́жах скла́да або́ сло́ва атры́млівае гало́ўны на́ціск
5. ling. ядро́ словазлучэ́ння, ска́за
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
высока... (а таксама высака...).
Першая састаўная частка складаных слоў; пішацца з «о», калі націск у другой частцы падае не на першы склад:
1) адпавядае па знач. словам «вельмі», «у вышэйшай ступені», напр.: высокаадукаваны, высокаарганізаваны, высокачуллівы, высокаэфектыўны;
2) адпавядае слову «высокі» (у 1 знач.), напр. высокабартовы;
3) у складзе дарэвалюцыйных і царкоўных тытулаванняў асоб, высокіх чыноў, а таксама ў зваротах паважанасці азначае высокую ступень пачцівасці, напр.: высокаблагароддзе, высокаправасхадзіцельства, высокапрападобнасць, высокашаноўны.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Атразьні́ ’гатунак ботаў’ (Касп., ЭШ). Няясна. Націск не дае магчымасці параўнаць з рус. дыял. отрадный ’парадны’; магчыма, ад кораня *rez‑ (адразаць), але няма ні фармальнага, ні семантычнага падмацавання гэтаму.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Вярве́чка, вэрвэ́чка ’частка абутку’ (Бес.). Да вяро́вачка (гл.). Пад уплывам польскай мовы відазмяніўся суфікс, націск слова на перадапошнім складзе, а ў сувязі з гэтым адбылося скарачэнне групы ‑ров‑ > ‑рв‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лятом ’хутка’ (шчуч., смарг., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ). Рус. кур., раз. летом, ленінгр., смал. лётом ’тс’. Да лёт (гл.), якое тут выступае ў тв. скл. Націск, як у бягом.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Про́даж ’прадаванне, гандаль’ (ТСБМ, Шат.). Укр. про́даж ’тс’. Гл. прадажа. Іншы націск і суфіксацыя, відаць, пад уплывам польск. sprzedaż ’продаж’. Форма прада́ж (паст., Сл. ПЗБ) кантамінуе прадажа і продаж.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ко́лан
(гр. kolon = частка сказа, элемент перыяду)
1) група стоп у антычнай метрыцы, дзе рытмічны націск адной станы падпарадкоўвае сабе націскі астатніх;
2) адзінка маўлення, аб’яднанае лагічным націскам словазлучэнне, якое вымаўляецца адным выдыхам.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ Пе́ран ’пярун’ (светлаг., рэч., Мат. Гом.), персть ’пярун’, ’гром’ (Ян.). βμ пярун (гл.). Націск на першым складзе, магчыма, пад уплывам польск. piorun ’маланка, грому аднак змены ў вакалізме застаюцца нявыплачанымі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Спадо́ба: да спадо́бы (быць, прыйсціся) ‘спадабацца, быць каму-небудзь па гусце’ (ТСБМ), ‘густ’ (Сцяшк.). Сюды ж спадо́баць ‘упадабаць, пакахаць’ (Ян.). З польск. spodoba ‘тое, што падабаецца, на што ўказвае націск’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Старма́ ‘старчма’ (дзятл., Сл. ПЗБ). Укр. сто́рма ‘тс’. Паводле ЕСУМ (5, 427), звязана з старчма (гл.), але тут, хутчэй, метатэза з *стро́ма (гл. стромы); націск на канцы паводле старчма́, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)