шпі́ндэль

(ням. Spindel)

1) вал металарэзнага станка, які перадае вярчэнне інструменту або загатоўцы дэталі;

2) верацяно ў прадзільнай машыне;

3) вось якога-н. механізма, прыстасавання (катушкі, суднавага шпіля і інш.).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Тарары́нка ’від клямара, скабы (у коле воза)’ (нясвіж., Нар. словатв.), тарары́лка ’дэталь у возе’ (шарк., Цыхун, вусн. паведамл.). Укр. дыял. тараре́нька, тарари́нька ’жалезны хамуцік, якім змацоўваецца вось, падушка і падвосьнікі ў возе; хамуцік на восі воза, які не дае змазцы пыліцца і выцякаць’, палес. тарари́нка, тари́нок, три́нка, трайри́нок ’жалезнае колца, што злучае вось з навосьнікам і насадам’, таралі́нка ’ўнутраная гайка восі’ (Нікан., Трансп.), польск. дыял. trarynki ’кольцы, якімі насад у возе мацуецца да восі’. Слова нямецкага паходжання, параўн. н.-ням. Teerring ’дзягцярнае кола’, старое ’дзягцярнае кола на восі воза’ складаецца з Teer ’дзёгаць, смала’ і Ring ’круг; кола’ (ЕСУМ, 5, 520). Гл. таксама тарадынка, тардынка.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Salát

m -s, -e сала́та

◊ da hast du den ~ ! — разм. вось табе́ і раз!

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Áchse

f -, -n вось; вал; шпень; стрджань

auf der ~ sein — разм. быць [знахо́дзіцца] у даро́зе

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

перако́шаны ​1, ‑ая, ‑ае.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад перакасіць ​1.

2. у знач. прым. Скрыўлены, несіметрычны. У акуратна зрубленай клеці ледзь ліпяць на адной завесе — вось-вось упадуць — перакошаныя дзверы. Лынькоў.

перако́шаны ​2, ‑ая, ‑ае.

Дзеепрым. зал. пр. ад перакасіць ​2.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

распла́кацца, ‑плачуся, ‑плачашся, ‑плачацца; зак.

1. Пачаць моцна плакаць. Хлопчык шморгнуў носам, гатовы вось-вось зноў расплакацца. Сіняўскі.

2. перан. Разм. Пачаць жаліцца, імкнучыся выклікаць спачуванне. Шубіну на момант здалося, што кандыдат у старшыні не стрымаецца, можа расплакацца і адмовіцца ад выбараў. Дуброўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ато́снік, ‑а, м.

Драўляны або жалезны падцяжнік, які надзяваецца на вось і за які прымацоўваецца атоса.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ву́згалавень ’накладка на пярэднюю вось воза пры перавозцы бярвення’ (Шат.), ву́зголовень ’плашка, у якой замацоўваюцца ручкі (у возе)’ (лун., Шатал., Маслен.), у́зголовень ’тс’ (Маслен.). Гл. ву́згалавак, суфіксацыя характэрна для назваў дэталей у возе і санях; параўн. палес. на́головень ’вяз, які злучае галоўкі саней’ і пад.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

По́люс ’пункт перасячэння з паверхняй уяўнай восі вярчэння Зямлі’ (ТСБМ). З лац. polus ’тс’ < грэч. πόλος ’паваротны пункт, вось вярчэння’, ужо ў Арыстоцеля — πόλος αρκτικος і πόλος ανταρκτικος (Ванякова, Зб. Слаўскаму, 220). Увёў ва ўжытак усходніх славян Ілля Капіевіч (Сацута, PC, 1997, 11. 88).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

хааты́чны, ‑ая, ‑ае.

Бязладны, пазбаўлены парадку, паслядоўнасці, арганізаванасці. На шырокіх прасторах зямлі бурліць вір змагання, жорсткага, бязлітаснага, але не бязладнага і хаатычнага, а змагання, падпарадкаванага акрэсленаму закону. Колас. На гэты раз на экране ўзніклі хаатычныя хвалі, якія, здавалася, вось-вось набудуць нейкі пэўны выгляд. Шыцік.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)