след
1. Адбітак чаго-небудзь (нагі, калёс) на траве, раллі, засеву, пяску (БРС).
2. Каляіна на дарозе і месца, дзе ступае запрэжаны конь (Лёзн., Слаўг.).
3. Паласа за бараной пры баранаванні (Слаўг.); месца на лузе, па якому цягнулі капу сена (Слаўг.).
3. Дарога (Нас. АУ); сцежка (Слаўг.).
4. Часовая мяжа на сенажаці паміж участкамі (Слаўг.).
5. Тонкая нітка ледзь бачнай удалечыні шашы, дарожкі, сцежкі паміж дзялянкамі ў лесе (Слаўг.).
6. Старая мера зямлі (Станг, 74); участак, які апрацоўваецца сіламі аднаго чалавека (Ашм. 1485 Записки ЛМ, III книга Ул.-Буд. 1889, 206— 207).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
чалаве́чы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да чалавека (у 1 знач.), належыць яму. Чалавечыя рукі. Чалавечая постаць. □ Пачуўся голас чалавечы. Аж узняліся ў дзядзькі плечы, Ды каб схаваць, што ён спужаўся, Спакойна дзядзька адазваўся. Колас. Доктар знайшоў бабчыну сухую руку, пагладзіў. Часта чалавечымі словамі нельга сказаць таго, што скажаш маўчаннем. Скрыган. // Які складаецца з людзей. Чалавечае грамадства. □ І тут толькі заўважыла чалавечая грамада, што няма пастуха. Мурашка. // Які робіцца, здзяйсняецца чалавекам. Матэрыялістычнае вучэнне гісторыі з’явілася адзінай тэорыяй, якая правільна, навукова тлумачыць чалавечую гісторыю як працэс. «Весці». Усё адыходзіць у нябыт, астаюцца толькі плёны чалавечай працы. Карпаў.
2. Уласцівы, характэрны для чалавека. Чалавечая годнасць. Чалавечае шчасце. Чалавечыя слабасці. □ Пісьменніку ўдалося раскрыць варожую сутнасць кулацтва, паказаць звярыную псіхалогію ўласніка, які ў пагоні за нажывай страчвае чалавечае аблічча, становіцца ворагам працоўнага народа. Гіст. бел. сав. літ. І адчувае Алежка: вось-вось здарыцца цуд, загавораць між сабой на чалавечай мове лясныя жыхары, — і тады ўсе вялікія і важныя тайны адкрыюцца яму. Вышынскі. // Такі, як трэба; належны, добры. — Яно не кепска было б кіламетраў пяцьдзесят ад’ехацца, — раптам спыняецца Тарасюк. — Тады можна было б спакойна дзён колькі адлежацца, чалавечы выгляд набыць. С. Александровіч. Бавар Вейс знойдзе другую. І яна будзе працаваць у яго на чалавечых умовах. Ракітны.
3. Гуманны, чалавечны. Чалавечая, шчырая трывога пра невядомага чалавека балюча кранула Нічыпара. Асіпенка. Не ведаю, што робіцца са мной: Ад дабраты я плачу чалавечай, Заўсёды плачу ад спагады нечай — Не ведаю, што й робіцца са мной! Сіпакоў.
•••
Род чалавечы гл. род.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Pauperior mendicissimo homine
Бяднейшы, як толькі мажліва (г. зн. бяднейшы за самага беднага чалавека).
Беднее, чем можно придумать (т. е. беднее самого бедного человека).
бел. Ані хлеба, ані ўкусіць чым. Голы як біч. Гол, асцёр і Богу працівен. Ні кала ні двара. Ні вала ні кала. Сем сёл, адзін вол.
рус. Беден как церковная мышь/крыса. Гол как соко́л/как осиновый кол. И гол, и наг, и без пояса. Ни кола ни двора. У него в амбаре и мыши перевелись. Ни уса, ни бороды, ни сохи, ни бороны. Ни на себе, ни под собою. В одном кармане пусто, в другом нет ничего.
фр. Il est chargé d’argent comme un crapaud de plume (Он нагружен/отягощён деньгами, как жаба перьями). Pauvre comme un rat d’église (Беден как церковная крыса).
англ. Poor as a church mouse (Беден как церковная мышь).
нем. Nackt und bloß wie ein gerupfter Hahn (Голый и обиженный как ощипанный петух).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
only2 [ˈəʊnli] adv. то́лькі;
if only калі́ б то́лькі;
only just то́лькі што;
only too ве́льмі, на́дта, надзвы́чай;
I saw him only yesterday. Я бачыў яго толькі ўчора;
Only a doctor can do that. Толькі ўрач можа гэта зрабіць;
You only have to look at this man to see he doesn’t eat enough. Дастаткова толькі глянуць на гэтага чалавека, каб зразумець, што ён недаядае.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
аблітэра́цыя
(лац. oblitteratio = згладжванне, забыццё)
1) зарастанне поласці або прасвету якога-н. трубчастага органа ў чалавека і жывёл;
2) сплюшчванне раслінных клетак і тканак, напр. пры разрастанні сцябла ў таўшчыню.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
акрамо́ній
(н.-лац. acremonium)
недасканалы грыб сям. дэмацыевых, які развіваецца на раслінных, цэлюлозазмяшчальных субстратах, у глебе, на сене, гнілых яблыках, пашкоджаных клубнях бульбы, жывых раслінах і скуры чалавека і жывёл.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
алармі́зм
(ад фр. alarme = трывога)
плынь у заходняй навуцы і грамадскай думцы, прадстаўнікі якой сцвярджаюць пра фатальны, катастрафічны характар уздзеяння чалавека на прыроду, яго асаблівую небяспеку для далейшага развіцця чалавецтва.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
э́тыка
(лац. ethica, ад гр. ethikos = звязаны са звычаямі)
1) вучэнне аб маралі як адна з форм ідэалогіі;
2) нормы паводзін чалавека ў грамадстве, мараль пэўнай грамадскай або прафесійнай групы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
verdérben
*
1.
vt
1) (са)псава́ць
j-m die Fréude ~ — сапсава́ць каму́-н. ра́дасць
2) псава́ць, губі́ць (чалавека)
es mit j-m verdórben háben — пасвары́цца, сапсава́ць адно́сіны з кім-н.
2.
vi (s)
1) псава́цца; гні́сці, гніць
2) псава́цца (пра характар)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
straff
1.
a
1) тугі́, ту́га наця́гнуты [набі́ты]
~es Haar — гла́дкія валасы́
2) падця́гнуты (пра чалавека)
éine ~e Háltung — малайцава́тая вы́праўка
éinen ~en Stil schréiben* — піса́ць ко́ратка [сці́сла]
3) стро́гі (аб дысціпліне і г.д.)
éine ~e Kontrólle — узмо́цнены кантро́ль
2.
adv ту́га
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)