Verbum

воз, -а, мн. вазы́, вазо́ў, м.

1. Сродак гужавога транспарту, прызначаны для язды і перавозкі грузаў; калёсы.

Класці сена на в.

2. Нагружаныя паклажай калёсы, сані і пад., а таксама колькасць таго, што можа змясціцца на павозцы.

Везці в. сена.

В. дроў.

Што з воза ўпала, тое прапала (прыказка). Цэлы в. навін (перан.: вельмі многа). Вазамі вазіць (надта многа). Цягнуць в. (перан.: выконваць усю асноўную работу).

|| прым. вазавы́, -а́я, -о́е.

атруці́ць, -учу́, -у́ціш, -у́ціць; -у́чаны; зак.

1. каго-што. Загубіць атрутай або зрабіць шкоду чым-н. ядавітым.

А. арганізм гарэлкай.

2. што. Прымяшаць да чаго-н. атруту.

А. ваду.

3. перан., каго-што. Аказаць дрэнны ўплыў на каго-, што-н.

А. душы людзей.

4. перан., што. Пазбавіць радасці, весялосці.

Хцівасць атруціла яе жыццё.

|| незак. атру́чваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. атру́чванне, -я, н. і атручэ́нне, -я, н. (да 1—3 знач.).

аве́чка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

1. Свойская жвачная жывёла, якая дае воўну, мяса, малако; самка барана.

Стрыжка авечак.

2. перан. Той, хто выдае сябе за ціхага, паслухмянага чалавека.

3. перан. Пра някемлівага, дурнаватага чалавека (часцей пра асоб жаночага полу).

◊

Блудная (аблудная) авечка — пра чалавека, які збіўся з правільнага жыццёвага шляху, адарваўся ад свайго асяроддзя, сям’і і інш.

Прыкідвацца авечкай.

|| прым. аве́чы, -ая, -ае.

А. сыр.

адвалі́цца, -валю́ся, -ва́лішся, -ва́ліцца; зак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Аддзяліўшыся, адарваўшыся, упасці.

Кавалак тынку адваліўся.

2. Схіліць тулава назад; адкінуцца (разм.).

А. на спінку крэсла.

3. Наеўшыся, адсунуцца ад стала, пакінуць есці (разм.).

А. ад клёцак.

4. перан. Паменшаць (пра мароз, спёку і пад.).

Мароз адваліўся, і пайшоў снег.

5. перан. Знікнуць, прайсці (пра адчуванні, пачуцці).

Уся нуда адвалілася ад яго.

|| незак. адва́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.

адкало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі́; -ко́латы; зак.

1. што. Аддзяліць ад цэлага, колючы.

А. кавалачак цукру.

2. перан., каго-што. Прымусіць парваць з кім-н., выйсці з якой-н. групы, арганізацыі.

А. ад родзічаў.

3. Адняць прыколатае або выняць тое, чым прыколата, прышпілена што-н.

А. бант.

А. шпільку.

4. што, перан. Зрабіць, сказаць што-н. недарэчнае, нечаканае (разм.).

А. нумар.

|| незак. адко́лваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. адко́лванне, -я, н.

сы́пацца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -плецца; сы́пся; незак.

1. Пра што-н. сыпкае, дробнае або пра многія прадметы: падаць, валіцца; асыпацца; ляцець, разлятацца ва ўсе бакі; выпадаць.

Са страхі сыплецца снег. 3 торбы сыплецца мука.

2. перан. Пра частыя гукі, словы: чуцца, распаўсюджвацца, гучаць.

Услед сыпаліся жарты.

3. Пра тканіну: разбурацца ў выніку выпадання нітак па абрэзаным краі (разм.).

4. перан. Імкліва ў спеху бегчы.

З узгорка сыпаліся дзеці.

трашча́ць, -чу́, -чы́ш, -чы́ць; -чы́м, -чыце́, -ча́ць; -чы́; незак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Утвараць трэск.

Лёд трашчыць.

2. Утвараць гукі, падобныя на трэск (пра насякомых).

Т. начныя цвыркуны.

3. перан. Хутка, многа, не змаўкаючы гаварыць.

Яна можа т. гадзіну без перапынку.

4. перан. Быць напярэдадні краху, распаду; знаходзіцца пад пагрозай зрыву.

План па перавозках грузаў трашчыць.

5. Пра вельмі моцны мароз.

На двары трашчыць мароз.

узгарэ́цца, -ру́ся, -ры́шся, -ры́цца; -ры́мся, -рыце́ся, -ра́цца; -ры́ся; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Загарэцца, разгарэцца.

Дровы ўзгарэліся.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Нечакана ўзнікнуць, пачацца.

Узгарэлася сварка.

3. перан., чым, без дап. і з інф. Запаліцца якім-н. пачуццём, моцна захацець зрабіць што-н.

У. жаданнем.

|| незак. узгара́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца і узга́рвацца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -аецца (да 1 знач.).

уце́рціся, утру́ся, утро́шся, утро́цца; утро́мся, утраце́ся, утру́цца; уцёрся, уце́рлася; утры́ся; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Увабрацца пры націранні.

Мазь добра ўцерлася.

2. Выцерці сабе твар.

У. ручніком.

3. перан. Праціснуўшыся, увайсці (разм.).

У. ў гушчу натоўпу.

4. перан. Пранікнуць куды-н. пры дапамозе хітрыкаў, нядобрых прыёмаў і пад. (разм.).

У. ў калектыў.

У. ў давер’е да каго-н.

|| незак. уціра́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

|| наз. уціра́нне, -я, н.

хва́ля, -і, мн. -і, хваль, ж.

1. Вадзяны вал, які ўтвараецца ад гайдання паверхні вады.

Хвалі залівалі бераг мора.

2. Хістальны рух у фізічным асяроддзі ці электрамагнітным полі (спец.).

Электрамагнітныя хвалі.

Гукавая х.

3. перан., чаго. Пра масу, плынь чаго-н., што рухаецца адно за адным з пэўнымі інтэрваламі, перапынкамі.

4. перан., чаго. Узмоцнены рух, праяўленне чаго-н.

Х. дэманстрацый.

Х. мітынгаў.

|| прым. хва́левы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).