ушанава́нне, ‑я, н.

1. Выражэнне павагі, пашаны; пэўныя цырыманіяльныя дзеянні як адзнака прызнання чыіх‑н. заслуг. Назаўтра пахавалі мы Бартало і Найдзёніка разам, з усімі нашымі партызанскімі ўшанаваннямі... Гроднеў. [Варанецкі:] — У гэтай зале ёсць людзі, якія, можа, больш варты ўшанавання, чым я. Дуброўскі.

2. Урачыстасці ў гонар юбіляра. Ушанаванне юбіляра. Ушанаванне перадавікоў працы. □ [М. Танк] .. быў членам Усесаюзнага камітэта па ўшанаванню памяці А. Міцкевіча. Бугаёў.

3. Прыстойнасць асобы. Сур’ёзныя твары .. [палешукоў] часта рабіліся вясёлымі, і дружныя покаты смеху напаўнялі вуліцу. Пры гэтым палешукі, як па камандзе, адкідалі назад галовы і выпучвалі жываты. Але гэта было толькі ў тых выпадках, калі якая-небудзь з кабет, пераступіўшы ўсякія граніцы жаночага ўшанавання, адпускала штось вельмі жыццёвае і сакавітае. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чахо́л, ‑хла, м.

1. Покрыўка з тканіны ці якога‑н. іншага матэрыялу, зробленая па форме якога‑н. прадмета для захавання яго ад псавання, забруджвання і пад. [Салдат] дастаў з чахла рыдлёўку і пачаў расчышчаць крынічку, што выбівалася з-пад зямлі ля старой алешыны на лужку. Хомчанка. Свіст ветру за дзвярамі, хлопанне чахла па гармаце вярталі мяне да рэчаіснасці. Шамякін. // Пра што‑н., падобнае па такую покрыўку па форме і прызначэнню. Кожны з карэньчыкаў знаходзіцца ў асобым чахле, які ўтвараецца з пяску, склеенага сокам расліны. Гавеман.

2. Падкладка лёгкай празрыстай жаночай сукенкі з больш шчыльнай тканіны. Гэта ўсё ж было шчасце. Шчасце першага «дарослага» валю, шчасце першай «дарослай» бальнай сукенкі, белай, у амаль белым, толькі трохі блакітным карункавым чахле. Караткевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

jam​2 [dʒæm] v.

1. упі́хваць, запі́хваць, уці́скваць;

I can’t jam another thing into the bag. Я не магу больш нічога ўпіхнуць у сумку.

2. заяда́ць (пра часткі механізмаў);

The lock has jammed, I can’t open it. Замок заела, я не магу яго адкрыць.

3. бітко́м набіва́ць, загрува́шчваць, запаўня́ць (праход);

People in the bus were jammed together like sardines in a can. Людзей набілася ў аўтобус, як селядцоў у бочцы.

4. зашчэ́мліваць, заціска́ць;

I jammed my finger in the door. Я прышчаміў палец дзвярыма.

5. ствара́ць перашко́ды, глушы́ць (радыё і да т. п.)

♦

jam on the brakе(s) націска́ць на тармазы́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

nowhere [ˈnəʊweə] adv.

1. нідзе́, ніку́ды;

nowhere else больш нідзе́

2. няма́ дзе, не́дзе; няма́ куды́, не́куды;

I have nowhere to go. Мне няма куды ісці.

♦

get/go nowhere нічо́га не дасягну́ць, не дабі́цца свайго́, пацярпе́ць фія́ска;

nowhere to be found бяссле́дна зні́кнуць, як у ваду́ ка́нуць, нідзе́ няма́ (чаго-н.);

nowhe re near ніко́лькі, зусі́м не;

Lions are nowhere near as fast as cheetahs. Львы бегаюць зусім не так хутка, як гепарды;

From out of nowhere he asks me to marry him! І тут, ні з таго ні з сяго, ён прапануе мне стаць яго жонкай!

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

half​3 [hɑ:f] adv.

1. напало́ву; частко́ва;

half cooked напало́ву/частко́ва прыгатава́ны;

The glass is half full. Шклянка напалову поўная.

2. у зна́чнай ступе́ні, ама́ль;

The work is half up. Работа амаль скончана.

♦

half as many/much again у два разы́ больш;

not half BrE, infml (выкарыстоўваецца для ўзмацнення выказвання, звыч. у адм. ск.) ве́льмі;

It wasn’t half good. Гэта было вельмі добра;

not half as/not half such a на́ват блі́зка не так;

She is not half as clever as they think. Яна зусім не такая разумная, як лічыцца;

not half bad infml нядрэ́нна; до́бра

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

full​2 [fʊl] adj.

1. по́ўны; перапо́ўнены;

The bus was full (up). Аўтобус быў перапоўнены.

2. падрабя́зны;

a full report падрабя́знае паведамле́нне

3. сы́ты;

I can’t eat any more, I’m full up. Я не магу больш есці, я сыты.

4. шыро́кі (пра адзенне);

a full skirt шыро́кая спадні́ца

5. гла́дкі, по́ўны, паўнаце́лы; кру́глы (пра цела);

a full face кру́глы твар;

a full figure по́ўная фігу́ра

6. бага́ты, мо́цны (пра колер, смак, пах);

at full speed на по́ўнай ху́ткасці;

in full swing по́ўным хо́дам, у разга́ры;

The party was in full swing when I came. Калі я прыйшоў, вечарынка была ў разгары.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

speak [spi:k] v. (spoke, spoken)

1. гавары́ць, размаўля́ць;

speak for smb. гавары́ць ад чыйго́-н. імя́;

speak English гавары́ць па-англі́йску

2. каза́ць, выка́звацца;

speak the truth гавары́ць пра́ўду;

speak one’s mind выка́звацца адкры́та, шчы́ра

3. све́дчыць;

speaking for myself што да мяне́

4. зга́дваць, упаміна́ць;

nothing to speak of нічо́га асаблі́вага

5. выступа́ць;

speak in public выступа́ць публі́чна

♦

actions speak louder than words менш слоў, а больш спраў;

roughly speaking гру́ба ка́жучы;

so to speak так сказа́ць

speak out [ˌspi:kˈaʊt] phr. v. выка́звацца, гавары́ць; гавары́ць шчы́ра, адкры́та

speak up [ˌspi:kˈʌp] phr. v.

1. гавары́ць гу́чна і выра́зна

2. выка́звацца

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

some

[sʌm]

1.

adj.

1) некато́ры

Some people sleep more than others — Некато́рыя лю́дзі сьпяць больш за і́ншых

2) не́калькі, ко́лькі

some years ago — ко́лькі гадо́ў таму́

3) не́йкі, які́сьці; які́

some boys have taken it — не́йкія хлапцы́ забра́лі гэ́та

4) каля́

Some twenty people saw it — Каля́ дваццацёх чалаве́к ба́чыла гэ́та

2.

pron., adv.

1) некато́ры

Some think so — Некато́рыя ду́маюць так

2) крыху́

He ate some and threw the rest away — Ён зьеў крыху́, а рэ́шту вы́кінуў

She is some better today — Ёй крыху́ лепш сёньня

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

Кавярзе́нь 1 (звыч. у мн. л. кавярзні) ’лапаць’ (Бяльк., БРС, Касп., Мат. Маг.; віц., Нар. сл.; ТСБМ), кавярзеньчык ’лапатак’ (Бяльк., Яруш.). Рус. дыял. каверзни, коверзни (коверзень) ’летнія лапці, лапці з трыснягу; стаптаныя лапці; вяровачныя, падплеценыя вяроўкай і да т. п/; пск., наўг., цвяр. — адзіны арэал з бел. Аб старажытнасці ўтварэння меркаваць цяжка, паколькі назва магла быць вузкалакальнай, пашыраючыся з часам у выніку экспансіі рэаліі. Паводле Вахраса (Наим. об., 78), больш старажытнай формай неабходна лічыць рус. верзень, вьрзьнь. Здаецца, што кавярзень, кавярзні неабходна выводзіць ад кавярзаць ’плесці лапці’, якое з коверзати ’тс’, вытворнага ад верзати ’плесці і да т. п.’; словы гэтыя, відаць, ужываліся паралельна. Што датычыць фанетыкі (ко‑ і ка‑ як у дзеясловах, так і ў назоўніках), то гэтыя факты неабходна тлумачыць або ўздзеяннем акаючых гаворак (Вахрас, там жа, 78), або тым, што словы былі ўтвораны па розных мадэлях. Адносна меркавання Малчанавай, Маг. культ., 177, што падобны тып лапцей і тэрмін прыйшлі да беларусаў ад рускіх старавераў, якіх многа пражывала ў Віцебскай губерні, можна адзначыць, што кавярзень ’лапаць’ сустракаўся ў Смаленскіх інтэрмедыях XVII–XVIII стст., гл. Шакун, З дасл., 140, і што кавярзаць ’плесці, няўмела плесці і да т. п.’ вядомыя на больш шырокай тэрыторыі. Магчыма, пра спрадвечна славянскі характар разглядаемых слоў сведчыць і славен. kvŕga ’звіліна, нарасць’, серб.-харв. kvȑga ’нарасць’, якое Куркіна (Этимология–72, 79–80) параўноўвае з рус. каверза і пад. Параўн. яшчэ серб.-харв. kavr̀gati ’неаднолькава і няроўна прасці’, якое і Пятлёва (Дыс., 28) прапануе разглядаць як ка‑вргати. Звяргае на сябе ўвагу серб.-харв. kávrga ’назва невялікага чалавека’ і асабліва ’посуд з ліпавай кары для крыніцы’.

*Кавярзе́нь 2, къвярзе́нь ’зусім няўмелы і неахайны’ (З нар. сл.). Паходзіць ад кавярзаць з адпаведным значэннем; структурна тоесным з’яўляецца каверзень ’аб дрэнным, каверзным чалавеку’ (смал.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Надоба ’хатнія рэчы, неабходныя гаспадыні’ (карэл., Сцяшк.), ’убранне’ (стаўбц., Нар. сл.), на́даб (надыб) ’патрэба’ (Бяльк.), надобʼе (надобʼя) ’госці’ (чэрв., Нар. лекс.), nadobak, nadobinka, nadobnina ’аздобная рэч, патрэбная рэч’ (Федар.), nadóbnina ’драўніна для вырабу сельскагаспадарчых прылад’ (Арх. Федар.), надобейка ’нагода, падзея’ (Песні сямі вёсак). Укр. надоба ’неабходнасць, патрэба’, надібок ’кавалак дрэва або жалеза, прыдатны для справы’, ’гаспадарчыя прылады’, надібʼя ’рэчы, маёмасць’, рус. надоба ’патрэба, неабходнасць’, надобье ’тс’, надобень ’неабходная ў доме рэч’, польск. nadoba ’хараство, прыгажосць’, ’начынне’, nodobie ’прылады’, nadobek ’любы пусты посуд (гаршчок, бутэлька)’, чэш. nádoba ’начынне, посуд’, nádobá ’прылады’, славац. nádoba ’посуд’, в.-луж. nadoba ’прылады, начынне; даход; багацце’, н.-луж. nadoba ’веліч; дабрабыт; начынне’. Вытворнае ад *doba, гл. даба; першасная форма, відаць, надабе (гл.), што ўяўляе спалучэнне прыназоўніка на з формай дав., месн. скл. адз. л. ад названага назоўніка са значэннем ’на часе, у (патрэбны) час’, адкуль развілася форма надоба ’патрэба, неабходнасць’ і іншыя, больш канкрэтныя значэнні, што ўскосна пацвярджаецца і больш ранняй фіксацыяй прыслоўя ў помніках пісьменнасці. У якасці чэхізма ў Скарыны разглядаецца надобье ’пасуда’ (Булыка, Лекс. запазыч., 206), што неабавязкова, паколькі такая форма і семантыка прадстаўлены ў гаворках. З большымі падставамі ў якасці запазычання, відаць, з польскай мовы можна разглядаць вытворнае ст.-бел. надобный ’прыгожы, зграбны’ (з XVI ст., Жураўскі, SOr, 10, 40; Булыка, Лекс. запазыч., 194), бо, як паказвае семантычная паралель польск. śliczny, чэш. sličný ’падобны, прыгожы’, такое развіццё значэння характэрна для заходнеславянскіх моў (Машынскі, Kultura, II, 1, 101). Зрэшты, некаторыя этымолагі адрозніваюць аманімічныя зыходныя словы і іх вытворныя ад кораня dob‑: doba ’спосаб, від’ (сюды адносяць і падобны, надобны, аздобны і г. д.) і doba ’часавы перыяд’, да якога трэба аднесці астатнія пералічаныя формы (Махэк₂, 121–122; Бязлай, 1, 105). У адпаведнасці з гэтым у якасці зыходнай формы для надоба ’прылада; пасуда’ дапускаецца зборны назоўнік *nadobьje ’патрэба, неабходнасць’, з якога шляхам сінгулярызацыі ён быў утвораны (Махэк₂, 387; Шустар-Шэўц, 13, 980).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)