пры́вязь, ‑і, ж.
1. Вяроўка, рэмень, ланцуг і пад., якімі прывязваюць, прымацоўваюць каго‑, што‑н. Ласяня тупала каля дубка, нарабіла сарвацца з прывязі. С. Александровіч. Прыгледзеўшыся, .. [Андрэй] убачыў, што хтось адвязвае цялё, якое пасвілася на прывязі. Дуброўскі.
2. Прыстасаванне для прывязвання жывёлы на адкрытым месцы. Разагнацца не было дзе. Я аб’ехаў вакол прывязі. Якімовіч.
•••
Трымаць язык на прывязі гл. трымаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сумле́ў ’сумненне’ (вілен., Стан.; Янк. 3.), сумлі́ў ’няпэўнасць, недавер’ (Варл.). Адваротны дэрыват ад сумлявацца (гл. сумленне); Станкевіч (Язык, 597) лічыў форму з ‑і‑ ўкраінізмам, што не мае падстаў, паколькі яна выводзіцца з дзеяслова з “іканнем”, параўн. sumlivácca ’не давяраць’ (Варл.), сумліва́цца ’сумнявацца’ (Бяльк.) і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гла́дка нареч.
1. в разн. знач. гла́дко;
г. абструга́ць — гла́дко острога́ть;
г. зачэ́саны — гла́дко причёсанный;
г. пі́ша — гла́дко пи́шет;
усё ідзе́ до́бра і г. — всё идёт хорошо́ и гла́дко;
2. (аккуратно, по фигуре) ло́вко;
◊ не ўсё г. — не всё гла́дко;
язык г. хо́дзіць — язы́к хорошо́ подве́шен (приве́шен)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
gęba
gęb|a
ж.
1. разм. рот;
słuchać z rozdziawioną ~ą — слухаць з разяўленым ротам;
2. груб. морда, мурло;
3. (у жывёлы) пыса; пашча;
być mocnym w ~ie — быць вострым (лёгкім, бойкім) на язык; язык гладка ходзіць; гаворыць як макам сыпле; язык як у адваката;
gospodarz całą ~ą разм. сапраўдны гаспадар;
na ~ie wypisane — на твары напісана;
na ~ę — на словах; вусна;
uwierzyć na ~ę — паверыць на слова;
o suchej ~ie — надгаладзь; галаднавата;
~ę sobie kim wycierać — абгаворваць каго;
nie ma co do ~y włożyć — няма чаго есці;
nie ma do kogo ~y otworzyć — няма з кім слоўцам перакінуцца; няма з кім паразмаўляць;
mieć niewyparzoną ~ę — быць нястрыманым на язык; мянціць языком; язык аб зубы біць;
stulić ~ę — прытрымаць язык; змоўкнуць;
upadać na ~ę разм. падаць з ног (ад стомы);
zapomnieć języka w ~ie — язык праглынуць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
до́ўгі, ‑ая, ‑ае і даўгі́, ‑ая, ‑ое.
1. Які мае вялікую даўжыню (у 1 знач.); проціл. кароткі. Жураўлі нібы плылі ў небе, выцягнуўшы тонкія ногі і доўгія шыі. Якімовіч. Падгіналіся каленкі ад доўгай дарогі. Лынькоў. Барак быў доўгі і нізкі. Чорны. // Большы ў даўжыню, чым патрэбна. Доўгая сукенка. Доўгае паліто. □ Штаны ў .. [Рыгоркі] доўгія, аж да пят. Якімовіч. // Разм. Высокі ростам (пра чалавека). [Сухарукі] быў доўгі .. і худы. Бядуля. За тое, што ён [дзядзька Мітрафан] быў доўгі, як жардзіна, і хударлявы, усе казалі на яго Чапяла. Бажко.
2. Працяглы ў часе. Доўгая разлука. Доўгі позірк. □ Сход быў доўгі, але спакойны. Чорны. Ногі ад доўгага сядзення замлелі, і .. [Віця] захістаўся. Чарнышэвіч.
3. Які працяжна вымаўляецца (пра гукі, склады). Доўгі гук.
•••
Доўгая песня (гісторыя) гл. песня.
Доўгі рубель гл. рубель.
Доўгі язык гл. язык.
Доўгія рукі гл. рука.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каро́ўка-баго́ўка, каро́ўка‑муго́ўка, каро́ўка‑мудро́ўка. Розныя назвы божай кароўкі. Адмоўная матывацыя выкарыстання лексемы кароўка для назвы насякомага — яго рабое надкрылле. Божай яна называецца, бо не належыць чалавеку, як звычайная карова. Параўн. рус. дивий мед = божий мёд (Тапароў, Этнолингв. балто-слав. контакты, 1978, 136; Мартынаў, Язык., 49–50).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
свярбе́ць júcken vi;
яму́ свярбі́ць у но́се ihn [ihm] juckt die Náse;
◊ мне ру́кі свярбя́ць (нешта зрабіць) es juckt mich [mir] in den Fíngern;
яму́ свярбі́ць язы́к es brénnt ihm auf der Zúnge
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
лі́чба ж. ци́фра;
○ ара́бскія ~бы — ара́бские ци́фры;
ры́мскія ~бы — ри́мские ци́фры;
кантро́льныя — ~бы контро́льные ци́фры;
◊ астранамі́чныя ~бы — астрономи́ческие ци́фры;
мо́ва ~баў — язы́к цифр
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Клыка́ты (бу́ська) ’з доўгімі нагамі’ (Клім.). Да *клык ’нага’. У такім разе мы можам разглядаць апошняе як усходнеславянскую паралель да балг. кълка ’сцягно, ляжка’, макед. колк ’сцягно’, серб.-харв. ку̏к, славен. kolk ’тс’. Паўднёваславянская група лексем мае балтыйскія паралелі і перш за ўсё ст.-прус. culczi ’сцёгны’ (Мартынаў, Язык, 73–74).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тра́піць, -плю, -піш, -піць; зак.
1. Пацэліць у што-н., метка кінуўшы, стрэліўшы.
Т. у цэль.
2. Увайсці, пранікнуць куды-н., знайсці тое, што шукаў.
Кароткім шляхам т. туды, дзе чакалі.
3. Апынуцца ў якіх-н. умовах, абставінах (звычайна неспрыяльных).
Т. у непрыемнае становішча.
4. Аказацца дзе-н. у патрэбны момант, апынуцца дзе-н.
Т. на вяселле.
5. Знянацку наступіць на што-н., уступіць у што-н.
Т. нагой у лужыну.
6. Папасці, надарыцца.
Яму трапіла ў рукі цікавая кніга.
◊
Трапіць на кручок каму, чый, да каго (разм.) — даць сябе падмануць, ашукаць, папасціся ў чым-н.
Трапіць на язык каму (разм.) — стаць прадметам гутаркі, абгавораў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)