Dum Roma deliberat, Saguntum perit

Пакуль Рым абмяркоўвае, Сагунт* гіне.

Пока Рим обсуждает, Сагунт погибает.

бел. Размоў многа, а справы не відаць. У Бога дзён многа. Пакуль гасцей упрошвалі садзіцца за стол, бліны падгарэлі. Пакуль тоўсты абліняе, з худога дух выскачыць. Пакуль сыты зліняе, дык голы сканае.

рус. Пока солнце взойдёт, роса очи выест. Пока трава под растёт, много воды утечёт.

фр. Les grands diseurs ne sont pas les grands faiseurs (У больших говорунов мало дел).

англ. Procrastination is the thief of time (Промедление крадёт время).

нем. Morgen, morgen, nur nicht heute, sagen alle faulen Leute («Завтра, завтра, только не сегодня», ‒ говорят все ленивые люди).

* Сагунт ‒ горад у Іспаніі, з якім было заключена Рымам пагадненне аб дружбе ў 226 г. да н. э.

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Obsequium amicos, veritas odium parit

Падатлівасць стварае сяброў, а праўда спараджае нянавісць.

Уступчивость (угодливость) создает друзей, а правда порождает ненависть.

бел. Праўда вочы коле. За праўду людзі злуюць. Праўда ‒ як соль у вочы. Скажы праўду — нажывеш ворага.

рус. Правда глаза колет. Правдою жить ‒ от людей отбыть, неправдою жить ‒ Бога прогневить. Правду говорить ‒ друга не нажить. Говорить правду ‒ потерять дружбу. Правда, как оса, лезет в глаза. Правду говорить ‒ многим досадить. Правда рогатиной торчит. Правда, что цепная собака.

фр. Il n’y a que la vérité qui blesse (Ранит только правда). La vérité crève les yeux (Правда глаза колет).

англ. Flattery gains friends, but truth enemies (Лесть завоёвывает друзей, правда ‒ врагов).

нем. Wahrheit tut der Zunge weh (Правда причиняет боль языку). Wahrheit bringt Haß (Правда приносит ненависть).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Laeditur urbanus, non claudicat inde Romanus

Пакалечыў сабе нагу Урбан, але не кульгае з-за гэтага Раман.

Повредил себе ногу Урбан, но не хромает из-за этого Роман.

бел. Чужая болька не баліць. Што дразду па чужому гнязду. На чужой шкуры і вала спёк бы, а на сваёй ‒ і камара не заб’е.

рус. За чужою щекою зуб не болит. Чужая болячка в боку не сидит. По чужой шкуре не больно. Чужое горе не болит. Чужая слеза ‒ вода/что с гуся вода. Чужая беда ‒ людям смех.

фр. Mal d’autrui n’est que songe (Чужая беда ‒ только сон).

англ. He jests at scars that never felt a wound (Указывает на шрамы тот, у кого не было ран).

нем. Fremder Schmerz geht nicht ans Herz (Чужая боль не доходит до сердца).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

лоску́т м.

1. абрэ́зак, -зка м.; (только о коже) акра́вак, род. акра́ўка м.; (клочок) шмато́к, -тка́ м.; (кожаный) скура́т, -та́ м.; (часть поверхности земли) ла́пік, -ка м., ла́піна, -ны ж.;

одея́ло из лоскуто́в ко́ўдра з абрэ́зкаў;

лоску́т земли́ ла́пік зямлі́;

2. собир. абрэ́зкі, -зкаў мн.;

прода́жа лоскута́ про́даж абрэ́зкаў;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Не́тра1 ’цяжкадаступнае месца ў багністым балоце, трушчобы’ (парыц., Янк. Мат.), ’непраходныя зараслі на балоце’ (ТС), ’поле, якое ніколі не апрацоўвалася’ (Жд. 1), не́тры ’густыя зараслі’ (Гарэц.), niétry ’niedostępne chrapy, porośnięte łozą, trzciną, olchą і wszelakim wiszem’ (Маш.), hustýje łózy, niètry, hrùzkije bałota (Пятк. 2), паводле Карскага (Труды, 479), «только полесское»; беласт. ńétra, nétra ’непраходная багна, непраходнае месца; зараслі, гушчар, непраходнае месца ў лесе’ (Лапіч, Term. geogr., 123), укр. не́тра, не́трі ’непраходныя зараслі, лес; захалусце, трушчоба’, рус. не́тря ’запаведны гай, запаведнік’ (паўдн., зах., Даль), параўн. таксама: «В Мярэчах попадаются именно те непроходимые местности, где гибнут заблудившиеся люди, и которые носят название «нетры» (смал., Максимов, Живая Россия, 3, 444). Найбольш верагодныя версіі: з не і *ter‑ (гл. церці), параўн. рус. трогать ’рухаць, кранаць’ і зафіксаванае на Беларусі значэнне ’поле, якое ніколі не апрацоўвалася’ (параўн. не́руш, не́варуш і пад.), гл. Фасмер, 3, 69; або з не і церабіць ’вырубаць, вычышчаць хмызняк, рыхтаваць участак пад поле і пад.’ з зыходным значэннем ’месца, дзе нельга церабіць лес’ або ’месца, дзе не цярэбяць лес’, гл. Талстой, Геогр., 180, а таксама Лапіч, Term. geogr., 123 (прыводзяцца формы trepeza/trebeza ’гушчар, зараслі’, да церабіць). Сумніцельна вывядзенне смал. нетра ’дрыгва’ з літ. nendré ’чарот’, параўн. Буга, 1, 412; Лаўчутэ, Балтизмы, 146, паводле Ільінскага (Працы кл. філал., 1, 235), — гэта словы роднасныя; збліжэнне апошнім (там жа) смал. не́тра з грэч. νῆτρον ’самапрадка’ адмаўляецца Фасмерам (3, 69). Гл. таксама Пятлёва, ОЛА–72, 212 (< *ne‑tьra), Гаўлава, Slavia, 40, 82. Літаратурнае нетры ’зямныя глыбіні, паклады, радовішчы’ (Гарэц., Яруш., ТСБМ) на аснове значэння ’багна’ пад уплывам рус. не́дра ’унутранасці зямлі’.

Не́тра2 ’машкара’ (Сл. ПЗБ), ’незлічоная колькасць’ (жлоб., Нар. сл.), ’вош’ (Шатал.), нэ́тра ’напасць, неадчэпны чалавек’ (драг., Нар. лекс., З нар. сл., Сл. Брэс.). Няясна; магчыма, паралельнае да нетра1не і церці ’кранаць, чапаць’), параўн. рус. нетря ’недатыка’ (паўдн., зах., Даль). Менш верагодна з літ. netyrà ’нячысты дух (аб жывёле)’ (Арашонкава і інш., Весці АН БССР, 1969, 4, 129). Збліжэнне Клімчука з серб.-харв. дыял. на̀трчица ’задзірака, хуліган’ (З нар. сл., 145) адхіляецца Запрудскім (Серб.-хорв.-бел. яз. соответствия. АКД, Мн., 1989, 8).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Barba tenus sapiens

Мудры толькі барадой/па барадзе.

Мудрый только бородой/по бороде.

бел. Барада вырасла, а вума не вынесла. Розум не ў барадзе, а ў галаве. Барада вялікая, а галава слабая.

рус. Бородка Минина, а совесть глиняна. Мудрость в голове, а не в бороде. Борода велика, а ума ни на лыко. Не в бороде честь, борода и у козла есть. Борода уму не замена. По бороде хоть в рай, а по делам ‒ ай-ай. Борода длинна, да не к уму она. Бороду вырастил, а ум выпустил. По бороде Авраам, а по делам хам.

фр. Longue barbe mais idées courtes (Борода длинная ‒ мысли короткие).

англ. Beard creates lice not brains (От бороды появляются вши, а не ум).

нем. Alter schützt vor Torheit nicht (Возраст не защищает от глупости).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Pecuniae omnia oboediunt

Грошам усё скараецца.

Деньгам всё покоряется.

бел. Грошы камень б’юць. Грошы муры ламаюць. Хто з грашыма, той і пан. 3 грашыма ўсюды добра. Грош і зімою грэе. Грошы ўсё зробяць.

рус. Деньги все двери открывают. Деньги и камень долбят. Стоит крякнуть да денежкой брякнуть ‒ всё будет. Мошна туга ‒ всяк ей слуга. Иному слова не скажи, а только деньги покажи. Есть в мошне ‒ будет и в квашне. Алтын сам ворота отпирает и путь очищает.

фр. Qui a de l’argent a des coquilles (У кого есть деньги, у того есть раковины).

англ. Money is power (Деньги ‒ это сила). Money rules the world (Деньги правят миром). Money makes the mare go (Деньги заставляют кобылу идти).

нем. Wo Geld redet, da gilt andere Rede nicht (Где говорят деньги, другая речь силы не имеет).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Delphinum natare doces

Вучыць дэльфіна плаваць.

Учить дельфина плавать.

бел. Не вучы кульгаць: і так ногі баляць. Не вучы краўца: без цябе скроіць. Не вучы салаўя песні пець. Не вучы вучонага.

рус. Орла учить летать. Не учи плавать щуку, щука знает свою науку. Не учи козу, сама стянет с возу. Ученого учить ‒ только портить. Не учи плясать, я и сам скоморох. Не учи рыбу плавать, а собаку ‒ лаять. Не учи хромать, у кого ноги болят.

фр. Apprendre aux poissons à nager (Учить рыбу плавать). On n’apprend pas au fils du pêcheur à manger du poisson (Сына рыбака не учат есть рыбу).

англ. You are teaching your granny to suck eggs (Ты учишь свою бабушку есть яйца).

нем. Lehre nicht die Fische schwimmen und die Tauben fliegen (Не учи рыб плавать, а голубей летать).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

каб

1. союз цели что́бы, чтоб;

зро́блена ўсё, каб вы́ратаваць яго́ — сде́лано всё, что́бы спасти́ его́;

спяша́юся, каб паспе́ць на цягні́к — тороплю́сь, чтоб успе́ть на по́езд;

2. союз условный е́сли бы, е́сли б; кабы́;

каб ён змог, то зрабі́ў бы саме́сли бы он смог, то сде́лал бы сам;

3. частица чтоб, что́бы;

каб гэ́тага больш не было́! — чтоб (что́бы) э́того бо́льше не́ было!;

каб ты ло́пнуў!бран. чтоб ты ло́пнул!

4. частица (при выражении неосуществимого желания) е́сли б, е́сли бы; (в соединении с частицей то́лькі при выражении желания — ещё) то́лько б, то́лько бы; лишь бы;

эх, каб ён быў жывы́! — эх, е́сли б (е́сли бы) он был жив!;

каб то́лькі ён быў здаро́вы!то́лько б (то́лько бы, лишь бы) он был здоро́в!;

каб ды калі́ бшутл. е́сли бы да кабы́;

каб цябе́ разарва́лапрост., вульг. чтоб тебя́ разорва́ло;

каб ён спрах — будь он нела́ден;

каб жа ве́даўе́сли бы знал;

каб ды калі́ б вы́рас у ро́це грыбпогов. е́сли бы да кабы́ вы́росли во рту грибы́;

каб ве́даў, дзе пава́лішся, дык бы лёгпогов. е́сли бы знал, где упадёшь, так лёг бы

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

ані́

1. нареч. ничу́ть, нима́ло, ниско́лько;

гэ́та яму́ а. не перашкаджа́еэ́то ему́ ничу́ть (нима́ло, ниско́лько) не меша́ет;

2. нареч., разг. (только при отрицании) как есть, во́все;

а. нічо́га не ве́дае — как есть (во́все) ничего́ не зна́ет;

2. частица ни;

а. кро́шкі — ни кро́шки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)