ГУКАВО́Е КІНО́,

вытворчасць і паказ кінафільмаў з гукавым суправаджэннем, зафіксаваным на фанаграме; від кінематаграфіі. Фанаграма бывае аптычная і магн., адна- і шматканальная. З дапамогай кінапраекцыйнага апарата відарыс праецыруюць на экран з адначасовым (сінхронным) узнаўленнем фанаграмы праз гучнагаварыцелі, размешчаныя за экранам (звычайнае і шырокаэкраннае кіно) або за экранам, на сцэнах і столі (шырокафарматнае, стэрэаскапічнае, панарамнае кіно, кругавая кінапанарама).

Практычныя сістэмы гукавога кіно створаны ў канцы 1920-х г. амаль адначасова ў СССР (фанаграма пераменнай аптычнай шчыльнасці, П.Р.Тагер у 1926; фанаграма пераменнай шырыні, А.Ф.Шорын у 1927), ЗША і Германіі. Пры стварэнні фільмаў звычайна гук і відарыс запісваюць паасобку з дапамогай гуказапісвальных (гл. Гуказапіс) і кіназдымачных апаратаў; часам мову, музыку, шумы і інш. запісваюць паасобку, потым аб’ядноўваюць у адну фанаграму. Выкарыстоўваюць таксама дубліраванне фільмаў, спец. гуказапіс са стварэннем гукавых эфектаў і інш.

З’яўленне гуку мела вял. значэнне ў эстэтыцы кіно, узбагаціла яго маст. палітру, выявіла новыя магчымасці драматургіі фільма і акцёрскага мастацтва. Першы сав. поўнаметражны маст. фільм з запісам гуку па сістэме Тагера — «Пуцёўка ў жыццё» (1931, рэж. М.Эк).

У 1929 на кінастудыі Белдзяржкіно ў Ленінградзе створана гукавая лабараторыя пад кіраўніцтвам В.Ахотнікава і А.Машковіча. Па іх сістэме запісана бел. эксперым. гукавая праграма «Пераварот» (1930, рэж. Ю.Тарыч), якая дэманстравалася ў першым гукавым кінатэатры рэспублікі «Чырвоная зорка» ў Мінску. У далейшым запіс гуку пры здымцы бел. стужак рабіўся па сістэмах Тагера і Шорына. Першыя бел. гукавыя маст. фільмы — «Адбітак часу» і «Баям насустрач» (абодва 1932, рэж. адпаведна Г.Кроль і Э.Аршанскі).

т. 5, с. 523

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

сро́дак, ‑дку, м.

1. Прыём, спосаб дзеяння, захады для ажыццяўлення, дасягнення чаго‑н. І Вадап’ян усімі сродкамі стараецца .. прыблізіць тую часіну, калі ён паставіць свой дом на гэтым вось пляцы, што стыкаецца з пляцам пана Тарбецкага. Колас. Пратэст .. выказваўся адзіным для маленства сродкам — плачам. Брыль. Нават перад ворагам бараніцца не ўсякімі сродкамі можна рэвалюцыянеру. Машара.

2. Тое, што служыць якой‑н. мэце, неабходнае для дасягнення, ажыццяўлення чаго‑н. Вельмі важным сродкам палітычнай работы сярод насельніцтва ў тыле ворага быў падпольны бальшавіцкі друк. Залескі. Хто ж зрабіў з цябе сродак зла і знішчэння, О грымучы, бязлітасны кат — вадарод! Караткевіч. // Прадмет, прыстасаванне і пад. або сукупнасць іх, неабходныя для ажыццяўлення якой‑н. дзейнасці. Сродкі сувязі. Транспартныя сродкі. □ Сацыялізм назаўсёды палажыў канец панаванню прыватнай уласнасці на сродкі вытворчасці, гэтай крыніцы расколу грамадства на варагуючыя класы. Праграма КПСС. // Лекі, медыцынскія прэпараты або медыкаменты, неабходныя для лячэння. Лячэбныя сродкі. □ [Вейс:] — Хвораму арганізму патрэбна ў першую чаргу кровапусканне.., Яно вылечвае ад усіх хвароб. Гэта выдатнейшы сродак,.. ён варты ўсёй вялікай медыцына. Лынькоў. // перан. Магчымасці, рэальныя ўмовы. Мастацкія пераклады .. — верны шлях узаемаўзбагачэння літаратур, моцны сродак умацавання ўзаемадавер’я паміж народамі. Палітыка.

3. толькі мн. (сро́дкі, ‑аў). Грошы, капітал, матэрыяльныя каштоўнасці. Сродкі існавання. Жыць не па сродках. □ Савецкая дзяржава адпускае на асвету вялікія сродкі. «Беларусь». Старшыня абяцаў: сродкаў, кажа, калгас не пашкадуе на бібліятэку. Васілевіч. Васіль надзвычай асцярожна выдаткаваў сродкі, лічачы кожную капейку. Шамякін.

•••

Агнявыя сродкі — агнястрэльная зброя, якая знаходзіцца ў распараджэнні пэўнага вайсковага падраздзялення.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ziel

n -(e)s, -e

1) мэ́та

sich (D) ein ~ stécken [sétzen] — паста́віць сабе́ мэ́ту

hóhe ~e verfólgen — ста́віць пе́рад сабо́й высо́кія мэ́ты

auf sein ~ lóssteuern — імкну́цца да сваёй мэ́ты

éiner Sáche ein ~ sétzen — пакла́сці кане́ц чаму́-н.

2) спарт. фі́ніш

durсhs ~ géhen* — фінішава́ць

3) вайск. цэль, аб’е́кт, мішэ́нь

tótes ~ — нерухо́мая цэль [мішэ́нь]

das ~ tréffen* — папа́сці ў цэль

das ~ verféhlen — прамахну́цца, не папа́сці ў цэль; перан. не дасягну́ць мэ́ты

4) камерц. тэ́рмін

5) пла́навая цы́фра, зада́нне, прагра́ма

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

bill

I [bɪl]

1.

n.

1) раху́нак -ку m.

2) банкно́т -у m.

a dollar bill — даляро́вы банкно́т

3) абве́стка f.

Post no bills — Не накле́йвайце абве́стак

4) сьпіс прадме́таў, інвэнта́р -у́ m.

5) тэатра́льная прагра́ма

6) зако́напрае́кт -у, біль -ю m.

7) вэ́ксаль -ю m., чэк -у m.

8) Law пісьмо́вая зая́ва ў суд, судо́вая по́зва

2.

v.t.

1) пасыла́ць раху́нак

2) уно́сіць у раху́нак

3) накле́йваць афішы, закле́йваць афі́шамі

4) абвяшча́ць, падава́ць да ве́дама

5) уно́сіць, упі́сваць у накладну́ю

•

- the bill

- foot the bill

II [bɪl]

1.

n.

дзю́ба f.

the bill of a duck — дзю́ба ка́чкі

the bill of a turtle — во́стры нос чарапа́хі

2.

v.i.

1) цалава́цца дзю́бкамі (пра галубо́ў)

2) пе́сьціцца

•

- bill and coo

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

news [nju:z] n.

1. навіна́, ве́стка, паведамле́нне, но́вая інфарма́цыя;

bad news дрэ́нная/ке́пская навіна́;

good news до́брая/прые́мная навіна́;

have/hear no news from smb. не атры́мліваць ве́сткі пра каго́-н.;

Have you heard the news about Mary? Ты чуў навіну пра Мэры?

2. наві́ны, паведамле́нне (друку, радыё і да т.п.);

the latest news апо́шнія наві́ны;

foreign news паведамле́нні з-за мяжы́;

international news міжнаро́дныя наві́ны;

local/national news паведамле́нні пра падзе́і ў краі́не;

be in the news папада́ць/трапля́ць на старо́нкі газе́т; ака́звацца ў цэ́нтры ўва́гі;

make the news быць прадме́там газе́тных паведамле́нняў

3. the news «Наві́ны» (інфармацыйная праграма радыё і тэлебачання)

♦

break the news to someone (асцяро́жна) паведамля́ць каму́-н. аб чым-н. непрые́мным;

that’s news to me infml гэ́та для мяне́ навіна́; пе́ршы раз пра гэ́та чу́ю;

no news is good news ≅ адсу́тнасць наві́н – до́брая навіна́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

БЕЛАРУ́СКАЯ ПА́РТЫЯ САЦЫЯЛІ́СТАЎ-РЭВАЛЮЦЫЯНЕ́РАЎ

(БПС-Р),

Партыя беларускіх эсэраў, палітычная партыя ў 1918—24. Арганізацыйна аформілася да мая 1918 пасля расколу Беларускай сацыялістычнай грамады (БСГ). У яе кіруючае ядро ўваходзілі: М.Асвяцімскі, П.Бадунова, Т.Грыб, Л.Заяц, Я.Ладноў, Я.Мамонька, С.Некрашэвіч, Я.Трафімаў, Я.Чарапук, Ф.Шантыр і інш.; пазней прымкнулі В.Ластоўскі і А.Цвікевіч. Друкаваныя органы: «Беларуская думка», «Грамадзянін» (Вільня), «Родны край» (Гродна), «Наша каляіна» (Слуцк), «Змаганне» (Мінск). У Мінску, Гродне і Вільні дзейнічалі губ. к-ты БПС-Р. Налічвала больш за 20 тыс. членаў (1920). Кіравала дзейнасцю «Грамады моладзі», «Сувязі беларускага сялянства», кантралявала Усебел. настаўніцкі саюз, Гродзенскую сял. раду. У аснову тактыкі БПС-Р пакладзена праграма БСГ. Прадстаўляла інтарэсы сялянства, выступала за сацыялізацыю зямлі (адмена прыватнай уласнасці і наёмнай працы), развіццё ўсіх відаў кааперацыі, нацыяналізацыю буйной прам-сці і інш., за ўстанаўленне «сярэдняй улады» (дыктатуры ўсяго працоўнага народа ў форме Саветаў). Выказалася за поўнае самавызначэнне бел. народа; абвясціла сябе «трэцяй сілай», якая змагаецца за нац. незалежнасць і непадзельнасць Беларусі на 2 фронты: супраць польскіх інтэрвентаў і «імперыялістычна-маскоўска-дзянікінскай сілы». Не прызнавала БССР і Літ.-Бел. ССР, ва ўмовах паліт. ізаляцыі адмовілася ад падпісання Дэкларацыі аб абвяшчэнні незалежнасці БССР, выступала супраць анексій бел. тэрыторый Польшчай і РСФСР. Знаходзілася ў паліт. апазіцыі да бальшавікоў. У канцы 1920 — пач. 1921 афіцыйныя сав. структуры пачалі ўжываць сілавыя прыёмы барацьбы супраць БПС-Р, былі арыштаваны 860 членаў партыі. У 1922 частка бел. эсэраў, якія працавалі ў Зах. Беларусі ў падполлі, стварыла Беларускую рэвалюцыйную арганізацыю, якая пазней улілася ў КПЗБ. Пад націскам ЦК КП(б)Б на з’ездзе былых членаў БПС-Р у Мінску (8.6.1924) партыя самараспусцілася. У канцы 1920—30-х г. усе былыя члены партыі рэпрэсіраваны. У 1937 былыя кіраўнікі БПС-Р прыцягнуты да суд. адказнасці па т.зв. «справе эсэраў» і прыгавораны да вышэйшай меры пакарання. Рэабілітаваны ў 1988.

М.С.Сташкевіч.

т. 2, с. 420

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ВІ́ЛЕНСКАЯ МАСТА́ЦКАЯ ШКО́ЛА,

у мастацтвазнаўстве ўмоўная назва маст. кафедраў (малюнка і жывапісу з 1797, скульптуры ў 1803—26, гравюры з 1805), якія дзейнічалі пры Віленскім ун-це ў 1797—1832. З 1803 кафедры наз. факультэтам жывапісу, скульптуры і гравюры, давалі маст. падрыхтоўку для паступлення ў акадэмію мастацтваў. Школа была цэнтрам маст. ведаў, адыграла вял. ролю ў развіцці літоўскай, бел. і польск. культур канца 18 — 1-й пал. 19 ст.

У Віленскай мастацкай школе выкладалі: малюнак і жывапіс Ф.Смуглевіч (1797—1807) і Я.Рустэм (1798—1831), скульптуру К.Ельскі (1811—26), гравюру Дж.Сандэрс (1810—19). Першая праграма школы, складзеная Смуглевічам, уключала 3 этапы навучання: капіраванне ўзораў класічнага мастацтва, заснаванага на «ідэальнай» прапорцыі мадэлі; маляванне з гіпсавых фігур; маляванне з жывой мадэлі (уведзена Рустэмам у 1815). У праграме ўвасобіліся прагрэсіўныя на той час прынцыпы, якія грунтаваліся на рэаліст. адлюстраванні рэчаіснасці. У 1820/22 навуч. г. ў Віленскай мастацкай школе вучыліся 45 жывапісцаў і 16 скульптараў, сярод якіх шмат выхадцаў з Беларусі. У 1820 у Вільні на выстаўцы твораў навучэнцаў школы было паказана 136 работ. У Віленскай мастацкай школе вучыліся мастакі І.Аляшкевіч, К.Бахматовіч, В.Ваньковіч, Я.Дамель, В.Дмахоўскі, Г.Жукоўскі, К.Карсалін, Ю.Карчэўскі, К.Кукевіч, М.Кулеша, Н.Орда, К.Русецкі, К.Рыпінскі, В.Сляндзінскі, І.Хруцкі, А.Шэмеш, П.Ютэйка і інш. Светапогляд мастакоў — выхаванцаў Віленскай мастацкай школы фарміраваўся пад уплывам перадавых дэмакр. ідэй 1830-х г., іх творы былі сугучныя прагрэс. тэндэнцыям эпохі, адлюстроўвалі нац. асаблівасці, культ. традыцыі, побыт бел., літ., польск. народаў. Традыцыі школы развівалі і паглыблялі мастакі 2-й пал. 19 ст.

Літ.:

Дробов Л.Н. Живопись Белоруссии XIX — начала XX в. Мн., 1974. С. 14—26;

Яго ж. Роля Віленскай школы жывапісу ў развіцці выяўленчага мастацтва Беларусі першай палавіны 19 ст. // Весці АН БССР. Сер. грамад. навук. 1961. № 3.

Л.Н.Дробаў.

т. 4, с. 164

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

studium

studi|um

н.

1. ~a мн. навучанне; вучоба ў вышэйшых навучальных установах;

skończyć ~a — закончыць вышэйшую навучальную ўстанову;

~a rolnicze — вучоба ў сельскагаспадарчай навучальнай установе;

program ~ów — праграма навучання;

~a zaoczne — завочнае навучанне;

2. часцей мн.~a — навуковае даследаванне; даследчая праца; cowymaga ~ów — што патрабуе даследавання;

prowadzić ~a nad czym — даследаваць што;

3. навуковая праца; дослед; манаграфія;

~um filozoficzne — навуковая праца па філасофіі;

4. студыя; курсы;

~um dla reżyserów — рэжысёрскія курсы;

5. маст. эскіз, накід, эцюд;

~um akwarelowe — акварэльны эцюд

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

дзе́янне н.

1. (дзейнасць) Hándlung f -, -en; Aktión f -,-en, Tätigkeit f -, -en, Hándeln n -s; Hándlungsweise f -, -n (спосаб дзеяння);

яго́ дзе́янні (паводзіны) séine Hándlungsweise;

вае́нныя дзе́янні Kríegshandlungen pl;

баявы́я дзе́янні Kámpfhandlungen pl;

дзе́янні авія́цыі Lúfttätigkeit f -;

прагра́ма дзе́янняў Aktiónsprogramm n -s;

уступі́ць у дзе́янне in Aktión tréten*;

прыве́сці машы́ну ў дзе́янне éine Maschíne in Gang bríngen* [sétzen];

рабі́ць дзе́янні Hándlungen vollzíehen*;

устрыма́цца ад дзе́янняў sich der [jéglicher] Hándlungen enthálten*;

мець свабо́ду дзе́янняў freie Hand háben;

2. (уплыў, уздзеянне) Wírkung f -, -en; Éinfluss m -es, -flüsse;

адваро́тнае дзе́янне Rückwirkung f -, -en;

рапто́ўнае дзе́янне Sofórtwirkung f;

пабо́чнае дзе́янне Nébenwirkung f;

сфе́ра дзе́яння Wírkungsbereich m -(e)s, -e;

кары́снае дзе́янне Nútzeffekt m -(e)s;

каэфіцые́нт кары́снага дзе́яння Wírkungsgrad m -(e)s, -e;

3. (апавяданне) Hándlung -, -en;

дзе́янне адбыва́ецца ў Мі́нску die Hándlung spielt (sich) in Minsk (ab);

4. матэм. Operatión f -, -en; Grúndrechnungsart f -, -en, Grúndrechenart f;

чаты́ры дзе́янні арыфме́тыкі die vier Grúndrechnungsarten

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

перада́ча ж.

1. (дзеянне) Übergabe f -, Überréichung f -; Übertrágung f -, Überbríngung f - (даручэнне); Áushändigung f - (уручэнне з рук у рукі); Wéitergabe f (напр. мяча ў гульні); Übermítt(e)lung f -;

перада́ча ва ўла́снасць юрыд. Übereignung f -;

перада́ча до́сведу Erfáhrungsaustausch m -es, Vermíttlung [Wéitergabe] von Erfáhrungen;

перада́ча зме́ны Schíchtübergabe f, Schíchtwechsel m -s;

перада́ча гро́шай Géldaushändigung f -;

перада́ча паво́дле а́кта protokollárische Übergabe;

для перада́чы (каму-н.) zur Wéiterleitung;

без пра́ва перада́чы nicht übertrágbar;

2. радыё, тэл Rúndfunksendung f -, -en, Rúndfunkübertragung f, Séndung f -, -en (па радыё); Férnsehsendung f (па тэлебачанні);

прама́я перада́ча Livesendung [´laĭf-] f, Direktséndung f;

спецыя́льная перада́ча Sóndersendung f;

перада́ча для дзяце́й Kínderfunk m -(e)s;

прагра́ма перада́ч Prográmmvorschau f -;

перада́ча па зая́ўках Wúnschsendung f;

се́рыя перада́ч Séndefolge f -, -n;

4. (хвораму у бальніцы) das Mítgebrachte (sub) -n, -n;

5. тэх. Transmissión f -, -en; Ánrtrieb m -(e)s, -e; аўта. Getríebe n -s, -;

6. спарт. Ábgabe f -, -n

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)