Незале́жнасць ’самастойнасць, аўтаномнасць’ (Яруш., Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), укр.незалежність ’самастойнасць, непадпарадкаванасць’. Запазычана з польск.niezależność ’тс’ або ўтворана на мясцовай глебе ад зале́жны, зале́жнасць ’несамастойнасць’, якое ў сваю чаргу, відаць, запазычана з польск.zależny, zależność ’тс’, ад zależeć ’быць залежным, несамастойным’ (< za‑leżeć, гл. ляжа́ць). На базе гэтай жа мадэлі прыназоўнік *za + дзеяслоў стану (спакою), аднак з іншым лексічным напаўненнем, утвораны рус.незави́симость (ад за‑висеть ’залежаць’), чэш.nezávislost, славен.nezavisnost, серб.-харв.неза́висност, балг.незави́симост, макед.независност і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лагво́
1. Месца, дзе знаходзіцца мядзведжы бярлог, дзе жыве воўчы вывадак, ляжаць свінні (Зах. Бел.Др.-Падб., Краснап.Бяльк., Пруж., Рэч., Стол.). Тое ж лагаво́ (Рэч.), лаго́ўя (М. Танк. Янук Сяліба, 1957, 15).
2. Паглыбленне ў зямлі, па якому цячэ рака; рэчышча (Зах. Бел.Др.-Падб., Падзвінне).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Пералог ’луг сярод поля ці сярод лесу’ (Шат.), ’аблога’ (Нар. Гом.), ’ялавіна’ (не сеіць год ці два) (стаўб., Сл. ПЗБ). Укр.перелі́г ’некалькі гадоў неапрацоўваемая зямля’, рус.перело́г ’парослая травой ці лесам зямля’, ’незаараная палоска раллі’, польск.przełóg, чэш.příloh, славац.prieloh, славен.prélog, prẹ́log, серб.-харв.prijȅlog, макед.прелог, балг.пре́лог. Прасл.*per‑logъ; да пера- і ляжа́ць (гл.), бо зямля “пералежвае” (Лекс. Палесся, 42); Банькоўскі (2, 861) мяркуе, што зыходнае значэнне ў польск.przełożyć ’пераўтварыць пашу ў раллю’; параўн. адло́г ’пакінутая (“адложаная”) зямля’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
печжÓfen m -s, Öfen;
до́менная печ Hóchofen m;
мартэ́наўская печ Síemens-Mártin-Ófen m;
ка́фельная печ Káchelofen m;
◊ ляжа́ць на печы (faul) hinter dem Ófen sitzen*;
скака́ць ад печыétwas routínemäβig [ru-] tun*;
хо́чаш е́сці калачы́ – не сядзі́ на пячы́ ≅ den Wolf ernähren séine Béine
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ukrycie
ukryci|e
н.
1. (дзеянне) укрыццё, укрыванне; хаванне;
2. хованка; сховішча; патаемнае месца;
spoczywać w ~u — ляжаць пад спудам;
działać z ~a — дзейнічаць спадцішка (цішком)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
czwórka
czwórk|a
ж.
1. чацвёрка;
maszerować ~ami — маршыраваць (ісці строем; шыхтом) па чатыры;
leżeć pokotem we ~ę — ляжаць упокат (покатам) учатырох (учацвярых);
2. чацвярык (коней)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
асно́ва, -ы, мн. -ы, -но́ў, ж.
1. Апорная частка прадмета, каркас, на якім трымаюцца астатнія часткі.
А. машыны.
2. Ніжняя частка якога-н. прадмета або збудавання, падмурак.
Бетонная а.
3.перан. Пачатак, узор, тое галоўнае, на чым будуецца што-н., што з’яўляецца сутнасцю чаго-н.
Эканамічная а. сацыяльнага ладу.
4.мн. Зыходныя, галоўныя палажэнні якой-н. навукі, тэорыі і пад.
Асновы агратэхнікі.
Эстэтычныя асновы паэзіі.
5. Падоўжныя ніткі ў тканіне.
А. палатна.
6. У граматыцы: частка слова без канчатка.
А. слова.
◊
На асновечаго — зыходзячы з чаго-н., на падставе чаго-н.
Ляжаць (быць) на асновечаго — быць асноўным у чым-н.
Класці (пакласці) у асновушто, браць за асновушто — браць (узяць) у якасці галоўнага, асноўнага.
|| прым.асно́ўны, -ая, -ае (да 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
АНТА́РЫО
(Ontario),
возера ў ЗША і Канадзе, ніжняе ў сістэме Вялікіх азёраўПаўн. Амерыкі. Пл. 19,5 тыс.км². Даўж. 311 км, шыр. да 90 км. Глыб. да 237 м. Пл. водазбору каля 90 тыс.км². Праз р. Ніягара прымае сцёк азёраў, што ляжаць вышэй; з возера выцякае р.Св. Лаўрэнція. Антарыо — частка суднаходнага шляху, які злучае Атлантычны ак. з унутр. раёнамі ЗША і Канады. Суднаходныя каналы звязваюць Антарыо з воз. Эры (канал Уэленд) і р. Гудзон (каналы Асуіга і Эры). Ледастаў са снеж. да красавіка. Пасля збудавання плаціны на р.Св. Лаўрэнція (1958) Антарыо знаходзіцца ў падпоры. Буйныя парты: Таронта, Гамільтан, Кінгстан (Канада), Рочэстэр (ЗША).