наве́к і наве́кі, прысл.
Назаўсёды, на ўсё жыццё. Здавалася, што гаспадар меў перад сабою мэту паставіць будынак і абгарадзіць яго навек. Чорны. Навек пакінуў ты [Гастэла] глыбокі след У неўміручай памяці народнай. Аўрамчык. О, як бы нам хацелася здабыць Навекі мір для роднае краіны! Панчанка. Быццам памаладзееш, як нагаворышся аб далёкім ды навекі блізкім юнацтве. Кулакоўскі.
•••
Заснуць навекі (навек) гл. заснуць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
працаві́к, ‑а, м.
Разм. Той, хто многа працуе, працалюбівы чалавек. Дзе-ж гэта відана, каб .. чалавек сталы, працавік, руплівы гаспадар, раптам кінуў свой дом, сваю сям’ю, увесь набытак і павалокся ў свет? Колас. — Я працавік, нікому кепскага не рабіў, я пот ліў. Чорны. Дах над галавою і цяпло ў хаце кожнаму патрэбны. А хто робіць гэта? Нага брат працавік: цясляр і муляр. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ручы́цца, ру́чыцца; незак.
Разм.
1. Весціся; добра гадавацца, пладзіцца. Даніла — хлопец станавіты, Марына — болей бы такіх. Пайшло дабро ручыцца ў іх. Колас. А каты Заблоцкім ручацца .. От каб гэтак, як каты, авечкі ручыліся. Калюга. Як гаспадар каля жывёлы мучыцца, то жывёла ручыцца. Прыказка.
2. (звычайна з адмоўем). Удавацца, шанцаваць; надарацца. Убачыць усё хацеў Ахрэма, ды ніяк не ручылася сустрэча. Баранавых.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самазва́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Які самавольна, незаконна прысвоіў сабе чужое імя, званне. — Цікава, а што скажа самазваны старшыня Зубкоўскі? — спытаўся Швец. Гурскі. Стрэльбай грукнуў у дзверы: «Выходзь да мяне, Гаспадар самазваны, на ганак!» Куляшоў.
2. Разм. Які па сваёй ініцыятыве ўзяўся за якую‑н. справу. Назло прарокам самазваным, Што глуха каркаць пачалі, Спявайце [юныя паэты] спевам нечуваным На мове любай вам зямлі! Гілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усцерагчы́ся, ‑рагуся, ‑ражэшся, ‑ражэцца; ‑ражомся, ‑ражацеся, ‑рагуцца; пр. усцярогся, усцераглася, ‑лося; заг, усцеражыся; зак.
Зберагчы, усцерагчы сябе ад чаго‑н. І ўсё-такі не ўсцярогся: пастушок аднойчы падслухаў размову Скуратовіча з лесніком Сцепуржынскім, з якой даведаўся, што гаспадар звёз з поля палову жыта ў гумно лесніка. Кудраўцаў. Восенню 1922 года на пераездзе не ўсцераглася маці і трапіла пад пасажырскі цягнік. С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вадзяні́к 1 ’вадзяны’ (Яруш., Нік., Няч., БРС), вадзяны́ ’нячысты дух, які жыве ў рэках, азёрах’ (Сцяшк.), вадзяні́к, вадзяны́ ’дух-гаспадар у лесе’ (Інстр. II), вадзянікі ’тс’ (Касп.). Суфіксальны дэрыват ад вадзяны́ ’які знаходзіцца ў вадзе’; вынік універбізацыі словазлучэння вадзяны дух. Параўн. рус. водяной, укр. водний, серб.-харв. во̀дац ’тс’.
Вадзянік 2 ’вугал у хаце, дзе ставяць ваду і посуд’ (Шушк.). Суфіксальнае ўтварэнне ад вадзяны́ ’прызначаны для вады’. Параўн. балг. водни́к ’месца ў кухні, дзе вешаюць катлы з вадой’.
Вадзяні́к 3 ’драўляны коўш для вады’ (Серб.); ’чайнік’ (Мат. Гом.). Да вадзяны́. Параўн. укр. водяник ’посуд для вады’, водник ’хатняя дзежачка для вады’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ínhaber
m -s, - улада́льнік, гаспада́р
~ der Dóktorwürde sein — мець ступе́нь до́ктара наву́к
~ des Léhrstuhls — зага́дчык ка́федры
~ von etw. (D) sein — мець што-н., вало́даць чым-н.
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Aedis apud postes canis est magis acer (asper) in hospes
Каля вушака сабака мацней брэша на чужых людзей.
У дверного косяка собака сильнее лает на чужих людей.
бел. На сваім падвор’і і сабака пан. На сваім падворку і сабака адважнейшы. І певень на сваім сметніку гаспадар. Кожны кулік на сваім полі вялік.
рус. На своей улочке храбра и курочка. Всяк петух смел на своей навозной куче. На своём пепелище и курица бьёт, а петух никому спуску не даёт. Всяк в своём доме хозяин. Всяк кулик на своём болоте велик. В своём гнезде и ворона коршуну глаз выклюет.
фр. Tout chien est lion dans sa maison (В своём доме всякая собака ‒ лев).
англ. Every cock is proud on his own dunghill (Каждый петух важен на своей навозной куче).
нем. Der Hahn ist König auf seinem Mist (Петух ‒ король на своей навозной куче).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
stern
I [stɜ:rn]
adj.
1) стро́гі, суро́вы
a stern master — стро́гі гаспада́р
a stern frown — суро́ва насу́пленыя бро́вы
2) цьвярды́, жо́рсткі, упа́рты
stern resolve — цьвярда́я пастано́ва
3) суро́вы, пану́ры
stern mountains — суро́выя го́ры
II [stɜ:rn]
n.
карма́ f. (вадапла́ва)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
карэ́та, ‑ы, ДМ ‑рэце, ж.
Закрыты з усіх бакоў чатырохколы конны экіпаж на рысорах. Зрэдку праносіліся памешчыцкія карэты, запрэжаныя ў тройкі або чацвёркі стаенных коней. Гартны. Папыхваючы люлькай, гаспадар залез у карэту, і — дзіва! — коні-ткі скранулі з месца і павезлі гэтую няўклюдную цяжкую штуку з такім ездаком у дадатак. Мікуліч.
•••
Карэта хуткай дапамогі (уст.) — аўтамабіль хуткай дапамогі.
(Прыйшоўся) як вол да карэты гл. вол.
[Польск. kareta.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)