яд, ‑у, М ядзе, м.
1. Рэчыва, здольнае выклікаць атручэнне, смерць жывога арганізма. Пчаліны яд. □ Яд гадзюкі на барсука амаль не дзейнічае. «Беларусь». / Разм. Пра шкодныя для здароўя напіткі, ежу і пад. Гарэлка шкодзіць, гэта — яд. // перан.; чаго. Пра ўсё тое, што шкодна дзейнічае на каго‑, што‑н. Атручваючы свядомасць працоўных ядам нацыяналізму, эксплуататарскія класы імкнуцца зрабіць іх няздольнымі да барацьбы за свае класавыя інтарэсы. «Весці».
2. перан. Злосць, з’едлівасць. Кожны гад мае свой яд. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
nagły
nagł|y
1. нечаканы, раптоўны;
~a śmierć — раптоўная смерць;
2. тэрміновы, неадкладны;
w ~ym wypadku — у экстранным выпадку;
z ~a — раптам, раптоўна, нечакана
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
samobójstwo
samobójstw|o
н. самагубства, самазабойства;
popełnić ~o — скончыць жыццё самагубствам, забіць сябе, зрабіць сабе смерць;
próba ~a — замах на самагубства, спроба забіць сябе
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Cui nasci contigit, mori restat
Каму давялося нарадзіцца, таму давядзецца і памерці.
Кому пришлось родиться, тому доведётся умереть.
бел. Як ні круці, а прыйдзецца памярці. Хто нарадзіўся, той і паміраць мусіць. Бог даў. Бог узяў. Раз жыць, раз і паміраць. Смерць і радзіны не выбіраюць гадзіны. Не памрэ толькі той, хто не нарадзіўся.
рус. Сколько ни ликовать, а смерти не миновать. Двум смертям не бывать, а одной не миновать. Сколько ни жить, а смерти не отбыть.
фр. On ne meurt qu’une fois (Умирают лишь раз).
англ. Death when it comes will have no denial (Смерть не принимает отказа).
нем. Der Tod hat noch keinen vergessen (Смерть ещё не забывала никого).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
барані́ць, ‑раню, ‑роніш, ‑роніць; незак.
1. каго-што. Пільна ахоўваць ад нападу ворагаў. Няхай на Волзе ці Кубані Салдацкія міналі дні, І там я ў любым змаганні Свой край бацькоўскі бараніў. Астрэйка. Не страшна смерць Свабоду хто бароніць, Будуе хто Нязнаны новы свет. Чарот. // Засцерагаць ад чаго‑н. непрыемнага. Ватоўка, бы якое рэшата, не бароніць ад сібернага ветру. Мыслівец.
2. што. Адстойваць што‑н. Міколку часта даводзіцца спрачацца і заўзята бараніць свае думкі, даводзіць іх правільнасць. Шынклер.
•••
Барані божа гл. бог.
Няхай бог бароніць гл. бог.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Не́ма 1 ’моцна, роспачна (крычаць)’ (Сл. ПЗБ, Жд. 1), не́мо ’страшна, дзіка; глуха’: немо гораць ногі; удырыло не́мо (ТС). Супрацьлеглыя значэнні аб’ядноўваюцца зыходнай семантыкай прыметніка не́мы ’страшны, замагільны’, гл.
Не́ма 2 ’тварам да зямлі’ (Чач.). Калі гэта не развіццё семантыкі папярэдняга слова (’глуха’ > ’тварам да зямлі’), то можна меркаваць пра глыбокі архаізм, які грунтуецца на старажытным проціпастаўленні верх — ніз, неба — зямля, гэты свет — той (падземны) свет і г. д., пры гэтым для першага элемента проціпастаўлення характэрна наяўнасць голасу, для другога — немата, параўн. чэш. věhlas ’свядомасць, дасведчанасць’ і nevěglas ’недасведчанасць; язычнік’, таксама тураўск. неве́глас ’смерць’ (гл.), г. зн. ’тое, што належыць таму свету, які не ведае голасу (= нямому)’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
потрясти́ сов.
1. патрэ́сці, (долго) папатрэ́сці, папатрэ́сваць; скалану́ць, здрыгану́ць; (помахать) памаха́ць, (долго, неоднократно) папамаха́ць, папама́хваць; (оружием) пабра́згаць;
2. (поколебать) страсяну́ць, узварушы́ць, узру́шыць;
3. перен. узру́шыць; (взволновать) усхвалява́ць; (поразить) ура́зіць; (ошеломить) ашаламі́ць, агало́мшыць;
смерть его́ потрясла́ всех смерць яго́ ўзру́шыла (ашаламі́ла, агало́мшыла) усі́х;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
ве́рны в разн. знач. ве́рный; (неизменный в своих чувствах и обязанностях — ещё) пре́данный, неизме́нный, испы́танный; постоя́нный;
в. сваі́м абяца́нням — ве́рный свои́м обеща́ниям;
~нае сло́ва — ве́рное сло́во;
в. след — ве́рный след;
~ная смерць — ве́рная смерть;
в. друг — ве́рный (пре́данный, испы́танный, неизме́нный) друг;
~нае — во́ка ве́рный глаз
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Quem mos non rexit, vita non inclytus exit
Хто не трымаецца закону, зняслаўленым пойдзе на той свет.
Кто не соблюдает закона, бесчестным пойдёт на тот свет.
бел. Зжыў век не так, як чалавек. Сабаку сабачая смерць. Як пражывеш, так і праслывеш. Прыйшоў грэшна і пайшоў смешна.
рус. Как прожил, так и помер. Жил грешно, умер смешно. Жил собакой, околел псом. Каково житьё, такова и смерть. Жил ‒ ни о чём не тужил; помер ‒ и о нём не тужат.
фр. Telle vie, telle fin (Какова жизнь, таков конец).
англ. He that lives a knave will hardly die an honest man (Кто живёт мошенником, вряд ли умрёт честным человеком).
нем. Wie der Anfang, so das Ende (Каково начало, таков и конец).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
rächen
vt i ~, sich (an D)
по́мсціць (каму-н.);
das rächt sich bítter гэ́та адаб’е́цца ця́жка;
er rächte am Feind den Tod des Fréundes ён адпо́мсціў во́рагу за смерць ся́бра
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)