Ся́жань, побач з са́жань ’мера ў стан чалавека, як можна сягнуць уверх рукой, роўная 3 аршынам’ (Ласт.). Параўн. стараж.-рус. сяжень, сажень ’мера даўжыні’. Да прасл. *sęžьnь, вытворнага ад *sęgati, гл. сягаць. Выказваецца меркаванне пра наяўнасць рэканструяваных варыянтаў прасл. *seg‑/*sog‑ без назалізацыі (параўн. Анікін, Этимология–1983, 55), гл. таксама сажань.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
насто́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Прызначаны для стала, прыстасаваны для таго, каб быць на стале. Настольны гадзіннік. Настольнае шкло. Настольныя гульні. □ Настольная лямпа пад блакітным абажурам асвяціла пакойчык. Хадкевіч.
2. перан. Які заўсёды патрэбны, а таму знаходзіцца побач, пад рукамі (пра кнігі, дапаможнікі). Настольнай кнігаю гімназіста [М. Багдановіча] становіцца і слоўнік Насовіча. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паўклада́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Укласці ўсіх, многіх або ўсё, многае. Было вырашана паўкладаць дзяцей спаць, а раніцай відаць будзе, што трэба рабіць. Гурскі. — Бо так мой гарод, а во так, побач, яго. Стану пчол падглядаць, дык дзеці галовы ў дзіркі паўкладаюць і... Што ж, хочацца салодкага. Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рамі́знік, ‑а, м.
1. Фурман наёмнага экіпажа. З завулка выехаў, наганяючы .. [Ліду з Буднікам], рамізнік. Галавач. У Сарэнта для тых, хто хацеў экзотыкі, на цэнтральнай плошчы, побач з раскошнымі кафэ, з багатымі сучаснымі аўтамабілямі дзяжураць рамізнікі з экіпажамі... Мележ.
2. Экіпаж з фурманам. [Зося:] — Два агенты гестапа везлі мяне на рамізніку па горадзе. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сюжэ́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да сюжэта. Сюжэтныя лініі рамана. □ Тэма зямлі ў паэме [«Новая зямля» Я. Коласа] мае іншы сюжэтны варыянт у параўнанні з вершаваным апавяданнем. Гіст. бел. сав. літ.
2. Такі, што мае сюжэт (звычайна займальны). Верш [Я. Купалы «Я — калгасніца...»] сюжэтны, празрысты, цёплы лірызм ідзе побач з эпічнасцю. Навуменка. [Грэчка:] — Я люблю сюжэтныя сны. Няхай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хле́бніца, ‑ы, ж.
1. Дзяжа, у якой рашчыняюць хлеб. Хлебніца была пакрыта надзежнікам.
2. Талерка ці карзінка для хлеба. Афіцыянтка на дзіва хутка прынесла заказ: хлеб, памідоры, салат і графінчык з залацістым напіткам. І нібы між іншым на хлебніцы побач з хлебам ляжаў рахунак. Дамашэвіч. // Невялікая скрынка для захавання хлеба.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цуг, ‑а, м.
1. Доўгі рад, чарада жывёл, птушак, машын і пад., якія рухаюцца адна за адной. За цугам жураўліным Бягуць вятры наўсцяж. Калачынскі. Зусім блізка, амаль побач, пыхкаючы, працягнуў паравоз цуг вагонаў. П. Ткачоў.
2. Запрэжка, у якой коні (быкі і пад.) ідуць гужам або парамі адзін за адным.
[Ням. Zug.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сусе́д ’чалавек, які жыве паблізу, побач або займае бліжэйшае месца’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Касп., Некр. і Байк., Бяльк., Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Растарг.), сусе́дзь ’тс’ (Ян.), сасе́д, сасе́дзь ’тс’ (Сл. ПЗБ), ст.-бел. сусѣдъ ’тс’ (Карскі 1, 122), сусѣда ’тс’ (Альтбаўэр). Укр. сусі́д(а), рус. сосе́д, дыял. сусе́д, ст.-рус. сусѣдъ, польск. sąsiad, в.-луж. susod, н.-луж. sused, чэш. soused, славац. súsed, серб.-харв. су̏сјед, славен. sósẹd, балг. съсе́д, макед. сосед, ст.-слав. сѫсѣдъ. Прасл. *sǫsědъ ’сусед’, дэрыват з прыст. *sǫ‑ і назоўнікавым коранем *‑sěd‑ < *sěděti ’сядзець’; гл. Шустар-Шэўц, 1380, Фасмер, 3, 726; Трубачоў, Проспект, 80; ESSJ SG, 1, 240. Борысь (540) разглядае як аддзеяслоўны назоўнік ад *sъ‑sěsti (sę) ’сесці разам, побач’, першапачаткова як назва дзеяння з наступным пераходам *sъ‑ > *sǫ‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хрысція́нства
(гр. christianos, ад Christos = літар. памазанік)
адна з трох (побач з будызмам і ісламам) сусветных рэлігій, якая ўзнікла ў пачатку I ст. і стала адной з найбольш пашыраных рэлігій на Зямлі.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
падсадзі́ць, -аджу́, -а́дзіш, -а́дзіць; -а́джаны; зак.
1. каго (што). Памагчы каму-н. сесці, узабрацца куды-н.
П. хлопчыка на воз.
2. каго-што. Пасадзіць, змясціць побач, разам з кім-н.
П. дзяўчынку да сябровак.
П. пчол у вулей.
3. каго (што). Узяць у якасці спадарожніка (у машыну, на калёсы і пад.).
4. што і чаго. Дадаткова пасадзіць (пра расліны).
П. буракоў.
5. што. Прырасціць, прыжывіць (спец.).
П. скуру.
|| незак. падса́джваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. падса́джванне, -я, н. (да 1—4 знач.), падса́дка, -і, ДМ -дцы, ж. (да 2, 4 і 5 знач.) і падса́д, -у, М -дзе, м. (да 4 знач.).
|| прым. падса́дны, -ая, -ае (да 4 знач.).
Падсадныя дрэвы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)