тэндэнцы́йнасць, ‑і, ж.
1. Наяўнасць якой‑н. ідэі, тэндэнцыі ў мастацкім, публіцыстычным і пад. творы; ідэйная накіраванасць. З усіх прамоў дэпутатаў думы .. [Лабановіч] выбіраў усё найболей выдатнае і найболей прагрэсіўнае і толькі так сабе, мімаходам, упамінаў аб выступленнях правых і рэакцыйных дэпутатаў, каб не кідалася ў вочы царскім чыноўнікам тэндэнцыйнасць газеты. Колас. Гаворачы пра тэндэнцыйнасць творчасці таго ці іншага мастака, Маркс і Энгельс разумелі пад ёю перш за ўсё свядомую накіраванасць яго поглядаў. «Маладосць».
2. Наяўнасць тэндэнцыі (у 4 знач.) у творы мастацтва; прамалінейнасць, якая не атрымала пацвярджэння і апраўдання ў самім змесце твора. Абмалёўваючы вобраз пана,.. [Я. Колас] не баіцца тэндэнцыйнасці, шаржу, свядома завастраючы адмоўнае. Навуменка. // Прадузятасць, неаб’ектыўнасць у чым‑н. Тэндэнцыйнасць асвятлення падзей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
інадапта́цыя
(ад ін- + адаптацыя)
наяўнасць у асобных груп жывёл такіх прыстасаванняў, якія ў ходзе эвалюцыі выяўляюцца недасканалымі і вядуць да вымірання гэтых груп.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
тума́нна,
1. Прысл. да туманны (у 2, 3 і 4 знач.).
2. безас. у знач. вык. Пра наяўнасць туману дзе‑н. А на зары — яшчэ туманна І яшчэ золка на двары. Вярцінскі.
3. безас. у знач. вык. Пра стан невыразнасці, няяснасці ў думках, пачуццях і пад. Я не выспаўся, у галаве туманна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Паўлачо́ны, ст.-бел. повлочоный ’пацягнуты тканінай’ (XVI ст.). З польск. powłóczony ’надзеты, нацягнуты на што-н.’ (Булыка, Лекс. запазыч., 203). Аднак наяўнасць ст.-бел. повлѣчоный можа прамаўляць на карысць апошняй крыніцы запазычання — ст.-чэш. povlečeny ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Плясні́к (плесяік) ’плюшнік’ [відаць, Sparganium]’ (лун., Шатал.). Да плюшнік, плюха 2. Наяўнасць ‑с‑ сведчыць альбо пра ўплыў лексемы плоскі (у расліны плоскія доўгія лісты), альбо пра запазычанне з зах.-балт. дыялектаў, роднаснае літ. pliūšė ’трыснёг, Phragmites communis L.’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
idýllisch
a ідылі́чны =ig суф. прыметнікаў, указвае на наяўнасць якога-н. прадмета або якой-н. якасці: bärtig барада́ты, fléißig стара́нны
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Астанаві́цца ’спыніцца’ (Яруш.), рус. остановиться. Ужыта, відаць, пад рускім уплывам, але наяўнасць слоў станавіць ’ставіць’, станавіцца (БРС) дапускае, што бел. астанавіцца паралельнае ўтварэнне з прэфіксам а‑ ад згаданага дзеяслова. Астаноўка (Яруш.) хутчэй за ўсё з рус. остановка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кыш ’выкрык, якім адганяюць курэй, птушак’ (ТСБМ, ТС, Бяльк., З нар. сл., Нік. Очерки, Чуд.). Укр. киш, рус. кыш ’тс’, балг. къш‑къш ’тс’. Наяўнасць балг. адпаведніка не сведчыць аб прасл. характары выкрыку (гл. Слаўскі, 3, 502).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мар’яж ’наяўнасць караля і дамы адной масці ў аднаго іграка ў карты’ (ТСБМ). З рус. марьяж ’тс’. Аднак марʼяш ’картачная гульня’ (КТС — Дунін–Марцінкевіч) запазычана з польск. mariasz ’тс’, ’мар’яж’. Абедзьве мовы засвоілі франц. mariage ’шлюбная пара’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Існава́нне ’наяўнасць чаго-н., каго-н. у рэальнасці, быццё; жыццё, спосаб жыцця’ (ТСБМ), істнава́ньне (Гарэц.). Частковая калька па ўзору польск. istnienie ў пачатку XX ст. (Гіст. лекс., 256; Гіст. мовы, 2, 141); параўн. укр. існува́ння. Гл. існы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)