Прата́ліна ’месца, дзе растаў снег і агалілася зямля’ (ТСБМ, Нас., Бяльк., Сл. ПЗБ), прата́лка, прота́лка ’тс’, ’агрэх (пры сяўбе)’ (Шчарб., ТС; Жд. 1), прота́лак ’тс’ (Касп.), ’паляна’ (віл., шальч., Сл. ПЗБ), ’лапіна, дзе вымакла збожжа’, ’вузкі праход паміж будынкамі’ (астрав., Сл. ПЗБ), ’пропуск, зроблены пры сяўбе’ (Сцяшк.). Рус. прота́лина, прота́лок, укр. прота́лина, прота́лка ’праталіна’, польск. przetalina ’тс’. Дэрываты ад *прата́ць ’растаць, утварыўшы праталіну’, *прата́лы ’расталы (снег, лёд)’, што адлюстроўвае варыянтнасць та́яць/‑таць (параўн. пата́ць, адта́ць (Стан.), аналагічную да стая́ць ста́ць, гл. таяць. Банькоўскі (2, 915) бачыць кантракцыю ў польск. przetalina < *przetajalina. Гл. таксама тал, талона.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Homo semper in ore aliud fert, aliud cogitat
Чалавек заўсёды адно гаворыць, а другое думае.
Человек всегда одно говорит, а другое думает.
бел. Гаворыць па-беламу, а ломіць па-чорнаму. Вуснамі мёд разлівае, а за пазухай камень трымае. На язычку мядок, а на сэрцы лядок.
рус. Говорит одно, а думает другое. На языке одно, а на уме другое. На языке мёд, а в сердце лёд. Мягко стелет, а жёстко спать.
фр. Bouche de miel, cœur de fiel (Во рту мёд, a в сердце ‒ жёлчь).
англ. Many kiss the hand they wish cut off (Многие целуют руку, которую хотели бы видеть отрезанной).
нем. Honig auf der Zunge, Galle im Herzen (Мёд на языке, жёлчь в сердце).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
rotten
[ˈrɑ:tən]
adj.
1) гнілы́, сапсава́ны
a rotten egg — ту́хлае я́йка
2) ке́пскі
rotten air — ке́пскае паве́тра
3) нямо́цны; слабы́
rotten ice — слабы́ лёд
4) Figur. несумле́нны
5) Sl. паску́дны, пага́ны
I feel rotten — Я паску́дна чу́юся
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
умёрзлы, ‑ая, ‑ае.
1. Які ўмёрз у што‑н. (лёд, зямлю і пад.). Абломкі скал і каменняў, умёрзлыя ў ніжнюю, прыдонную частку ледніка, баразнілі, драпалі і шліфавалі пры руху паверхню зямлі. Гавеман. [Якаву] здаецца, што паехаў на пень ігрушы-фунтоўкі.. Не, не ігруша гэта, а проста вялікі камень, трохі ўмёрзлы ў гразь. Кулакоўскі.
2. Які зацвярдзеў ад марозу на значную глыбіню. Сідарук у такт усяму падраздзяленню адмерваў чоткія крокі па ўмёрзлай, шчыльна ўтаптанай зямлі пляца. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
preserve
[prɪˈzɜ:rv]
1.
v.
1) захо́ўваць ад пашко́джаньня, нішчэ́ньня; ахо́ўваць
2) дагляда́ць
3) захо́ўваць ад псава́ньня
ice helps to preserve food — Лёд дапамага́е захо́ўваць праду́кты ад псава́ньня
4) кансэрвава́ць е́жу (сале́ньнем, вэ́нджаньнем)
2.
n.
запаве́днік -у m.
•
- preserves
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Kúgel
f -, -n
1) шар
2) ку́ля; ядро́
die ~ stóßen — спарт. штурха́ць ядро́
◊ éine gróße ~ schíeben* — разм. правярну́ць вялі́кую спра́ву
die ~ kommt ins Róllen — рашу́чы мо́мант блі́зка; ≅ лёд крану́ўся
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
верхалёдзіца
1. Вада паверх лёду на рацэ (Рэч., Стол.). Тое ж верхалод, верхалодзіца (Стол.), верхалёдка (Рэч.).
2. Лёд на рацэ, які намярзае паверх асенняга ледаставу (Жытк., Рэч., Стол.). Тое ж верхалод (Стол.), верхалёдка (Рэч.), верхалодзіца (Стол.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Ляда́к ’лядзяш’ (Сцяшк.). Балтызм. Параўн. літ. ledókas, ledùkas ’кавалачак лёду або граду’. Іншыя бел. назвы ледзяша ўтвораны ад лёд (гл.): лядзя́к, лядзе́нь, ля́дзенне, ле́дзень, ледзяшок ’кавалак лёду, ільдзіна’ (ТСБМ, Бяльк., Юрч. Вытв., Мат. Гом.), ’кавалак лёду, на якім дзеці коўзаюцца, з’язджаюць з горкі’ (Нік., Оч.), лядзі́на ’крыга’ (навагр., З нар. сл.), лядзя́ш ’лядзяк’ (чэрв., Сл. ПЗБ; ТСБМ, Шат., Ян.) ’крыга’ (Ян.), лядзянка, лідзянка ’лядзяш’ (Шатал., Мат. Гом., Мат. Маг.; навагр., З нар. сл.), ’рэшата, дошка або скрынка з абледзянелым дном для катання зімой з горак’ (ТС; гарадоў, Нар. лекс.; лудз., Сл. ПЗБ). Аб суфіксе ‑яш гл. Бел. гр.₂ (1, 237).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
узмацне́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які ўзмацнеў, павялічыўся ў сіле (пра вецер, дождж і пад.). Узмацнелы вецер. / Пра голас, гукі. Першы, узмацнелы голас мне пачуўся цёткі Ганны: — Давайце ўсё ж [клубніку] на Яхімаўскі вазіць. Кавалёў. / Пра думкі, пачуцці і пад. Узмацнелая дружба. // Які стаў больш трывалым, цвёрдым. Узмацнелы лёд.
2. Які стаў больш здаровым, моцным. Узмацнелы падлетак.
3. Які атрымаў больш шырокі размах і арганізаванасць. Партызанскія злучэнні, узмацнелыя ў барацьбе з ворагам, усё больш набывалі рысы высокаарганізаванай арміі. Дзенісевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дапаўзці́, ‑зу, ‑зеш, ‑зе; ‑зём, ‑зяце; пр. дапоўз, ‑паўзла, ‑ло; зак.
1. Паўзучы, дасягнуць якога‑н. месца. Поўз [Міхась] на руках, з параненай нагой, толькі ў бялізне. Моўчкі дапоўз да ракі і, не могучы больш, пакаціўся зверху на лёд. Брыль. // перан. Паступова дайсці, пашырыцца да якога‑н. месца. Пад поўнач у некаторыя хаты дапаўзла нясмелая чутка, што «тут начуюць два бальшавікі». Чорны.
2. Разм. Марудна або з цяжкасцю дайсці, даехаць куды‑н. Толькі праз тыдн[і] два цягнік дапоўз ад Масквы да Мінска. С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)