сло́ва, ‑а,
1. Моўная адзінка, якая сваім гукавым саставам выражае паняцце аб прадмеце, працэсе, з’яве рэчаіснасці.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сло́ва, ‑а,
1. Моўная адзінка, якая сваім гукавым саставам выражае паняцце аб прадмеце, працэсе, з’яве рэчаіснасці.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сло́ва
○ загало́вачнае с. — загла́вное сло́во;
крыла́тыя ~вы — крыла́тые слова́;
пабо́чнае с. —
◊ жыво́е с. — живо́е сло́во;
стрыма́ць (сваё) с. — сдержа́ть (своё) сло́во;
уста́віць с. — вста́вить сло́во;
ні с. — ни сло́ва;
даць с. — дать сло́во;
глыта́ць ~вы — глота́ть слова́;
адны́м ~вам — одни́м сло́вом;
то́лькі ~вы — то́лько слова́;
на ~вах — на слова́х;
сваі́мі ~вамі — свои́ми слова́ми;
у адно́ с. — в одно́ сло́во;
с. ў с. — сло́во в сло́во;
с. за с. — сло́во за́ слово;
у двух ~вах — в двух слова́х;
ве́рыць на с. — ве́рить на́ слово;
лаві́ць на ~ве — лови́ть на сло́ве;
з чужы́х слоў — с чужи́х слов;
слоў не хапа́е — слов не хвата́ет;
не знахо́дзіць слоў — не находи́ть слов;
без лі́шніх слоў — без ли́шних (да́льних) слов;
до́брага сло́ва не варт — до́брого сло́ва не сто́ит;
кі́даць (пуска́ць) ~вы на ве́цер — броса́ть слова́ на ве́тер;
па апо́шнім ~ве тэ́хнікі — по после́днему сло́ву те́хники;
успаміна́ць (паміна́ць) до́брым ~вам — помина́ть до́брым сло́вом;
сказа́ць сваё с. — сказа́ть своё сло́во;
на па́ру слоў — на па́ру слов;
набо́р слоў — набо́р слов;
двух слоў не звя́жа — двух слов не свя́жет;
слоў няма́ —
браць с. наза́д — брать слово обра́тно (наза́д);
дар ~ва — дар сло́ва;
гаспада́р свайго́ ~ва — хозя́ин своего́ сло́ва;
з пе́ршага ~ва — с пе́рвого сло́ва;
кі́дацца ~вамі — броса́ться слова́ми;
трыма́цца на чэ́сным ~ве — держа́ться на че́стном сло́ве;
закі́нуць с. — замо́лвить сло́во;
цвёрдае с. — твёрдое сло́во;
апо́шняе с. — после́днее сло́во;
чэ́снае с. — че́стное сло́во;
за ~вам (па с.) у кішэ́нь (кішэ́ню) не ла́зіць — за сло́вом в карма́н не лезть;
ад слоў да спра́вы — от слов к де́лу;
ад с. да с. — от сло́ва к сло́ву;
не дабі́цца с. — не доби́ться сло́ва;
гульня́ слоў — игра́ слов;
у по́ўным сэ́нсе с. — в по́лном смы́сле сло́ва;
у прамы́м сэ́нсе с. — в прямо́м смы́сле сло́ва;
залаты́я ~вы — золоты́е слова́;
забаўля́цца ~вамі — игра́ть слова́ми;
з пе́сні с. не вы́кінеш —
с. не верабе́й, вы́леціць — не зло́віш —
не
успо́мні (успо́мніш, успо́мніце) маё с. — попо́мни (попо́мнишь, попо́мните) моё сло́во
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
рука́
протяну́ть кому́-л. ру́ку працягну́ць (пада́ць) каму́-не́будзь руку́;
держа́ть в рука́х
ру́ки по швам!
неразбо́рчивая рука́ неразбо́рлівая рука́, неразбо́рлівы по́чырк;
подде́лать чью́-л. ру́ку падрабі́ць чыю́-не́будзь руку́ (чый-не́будзь по́дпіс);
по пра́вую ру́ку па пра́вую руку́, з пра́вай рукі́, спра́ва;
◊
рука́ о́б руку по́плеч;
рука́ ру́ку мо́ет
сво́я рука́ влады́ка
рука́ не дро́гнет (у кого) рука́ не задрыжы́ць (у каго, чыя);
ру́ки че́шутся (у кого-л.) ру́кі свярбя́ць (у каго-небудзь);
ру́ки ко́ротки ру́кі ко́раткі;
дли́нные ру́ки (у кого) до́ўгія ру́кі (у каго);
ру́ки прочь! ру́кі прэч!;
сре́дней руки́ сярэ́дні, сярэ́дняй рукі́;
не поклада́я рук не апуска́ючы (не склада́ючы) рук;
руко́й пода́ть (куда-л., откуда-л.) руко́й пада́ць;
как руко́й сняло́ як руко́й зняло́;
держа́ть (чью-л.) ру́ку трыма́ць (чыю-небудзь) руку́; быць на чыі́м-не́будзь баку́;
наби́ть ру́ку (на чём-л.) набі́ць руку́ (на чым-небудзь) (налаўчы́цца, налажы́цца);
протяну́ть ру́ку по́мощи пада́ць руку́ дапамо́гі;
нагре́ть ру́ки нагрэ́ць ру́кі;
чужи́ми рука́ми жар загреба́ть
(быть) как без рук (быць) як без рук;
сон в ру́ку сон спра́ўдзіў;
из рук вон пло́хо ніку́ды не ва́рта, ве́льмі дрэ́нна;
узна́ть из пе́рвых рук (что-л.) даве́дацца з пе́ршых рук (пра што-небудзь);
прибра́ть к рука́м (кого-, что-л.) прыбра́ць да рук (каго-, што-небудзь);
он на́ руку нечи́ст ён на руку́ нячы́сты;
име́ть на рука́х (кого-л.) мець на рука́х (каго-небудзь);
отби́ться от рук адбі́цца ад рук;
быть свя́занным по рука́м и нога́м быць звя́заным па рука́х і нага́х;
с пусты́ми рука́ми з пусты́мі рука́мі;
быть не с руки́ (кому-л.) быць не з рукі́ (каму-небудзь);
золоты́е ру́ки залаты́я ру́кі;
лёгкая рука́ (у кого) лёгкая рука́ (у каго);
с лёгкой руки́ з лёгкай рукі́;
пра́вая рука́ пра́вая рука́;
си́льная рука́ мо́цная рука́;
тяжёлая рука́ (у кого) ця́жкая рука́ (у каго);
брать (взять) го́лыми рука́ми браць (узя́ць) го́лымі рука́мі;
ще́дрою руко́ю шчо́драй руко́й;
на́ руку на руку́; падыхо́дзіць;
не рука́ (кому) не падыхо́дзіць (каму);
по рука́м! па рука́х!;
говори́ть по́д руку гавары́ць пад руку́;
под руко́й (находи́ться) пад руко́й (знахо́дзіцца);
не с руки́ (кому) не з рукі́ (каму);
рука́ми и нога́ми рука́мі і нага́мі;
ру́ки не дохо́дят ру́кі не дахо́дзяць;
ру́ки опусти́лись (у кого) ру́кі апусці́ліся (у каго);
рука́ не поднима́ется (у кого) рука́ не падыма́ецца (у каго);
руко́й не доста́ть руко́й не даста́ць, фі́гай но́са не даста́ць;
запусти́ть ру́ку (во что) запусці́ць руку́ (у што);
иска́ть (чьей) руки́ прасі́ць (чыёй) рукі́;
лиза́ть ру́ки (кому) ліза́ць ру́кі (каму);
лома́ть ру́ки лама́ць ру́кі;
мара́ть (па́чкать) ру́ки пэ́цкаць ру́кі;
наложи́ть ру́ку (на что) налажы́ць руку́ (на што);
наложи́ть на себя́ ру́ки налажы́ць на сябе́ ру́кі;
обагри́ть ру́ки кро́вью (в крови́) запля́міць ру́кі крывёй;
опусти́ть ру́ки апусці́ць ру́кі;
подня́ть ру́ку (на кого) узня́ць руку́ (на каго);
предложи́ть ру́ку (и се́рдце) (кому) прапанава́ць руку́ (і сэ́рца) (каму);
приложи́ть ру́ку (к чему) прыкла́сці руку́ (да чаго);
умы́ть ру́ки умы́ць ру́кі;
развяза́ть ру́ки развяза́ць ру́кі;
дать во́лю рука́м даць во́лю рука́м;
махну́ть руко́й (на кого, на что) махну́ць руко́й (на каго, на што);
как без рук як без рук;
брать (взять) себя́ в ру́ки браць (узя́ць) сябе́ ў ру́кі;
нельзя́ в ру́ки взять не́льга ў ру́кі ўзяць;
плыть в ру́ки плы́сці (плыць) у ру́кі;
попа́сть в ру́ки тра́піць у ру́кі;
держа́ть (кого) в рука́х трыма́ць (каго) у рука́х;
вали́ться из рук валі́цца з рук;
вы́пустить из рук вы́пусціць з рук;
вы́дать на́ руки (что, кому) вы́даць на ру́кі (што, каму);
отда́ть на́ руки (кому) адда́ць на ру́кі (пад апе́ку) (каму);
носи́ть на рука́х (кого) насі́ць на рука́х (каго);
бить по рука́м біць па рука́х;
попа́сться по́д руку (кому) тра́піць пад руку́ (каму);
в одни́ ру́ки у адны́ ру́кі;
в на́ших (ва́ших, их
из рук вон пло́хо ве́льмі дрэ́нна;
из вторы́х рук з другі́х рук;
из рук в ру́ки з рук у ру́кі;
ско́рый на́ руку ско́ры на руку́;
на рука́х (чьих) умере́ть на рука́х (чыіх) паме́рці;
не знать, куда́ ру́ки деть не ве́даць, куды́ ру́кі дзець;
по рука́м ходи́ть па рука́х хадзі́ць;
с рук доло́й з рук дало́ў;
лишь бы с рук абы́ з рук;
с рук продава́ть з рук прадава́ць;
с рук сбыть (спусти́ть) з рук збыць (спусці́ць);
с рук сойти́ дарма́ прайсці́;
с рука́ми оторва́ть з рука́мі адарва́ць;
де́ло (рабо́та) гори́т в рука́х (у кого) рабо́та гары́ць у рука́х (у каго);
де́ло рук (чьих) яго́ (іх) рабо́та;
и кни́ги в ру́ки (кому) і кні́гі ў ру́кі (каму);
и ка́рты в ру́ки (кому) і ка́рты ў ру́кі (каму);
ма́стер на все ру́ки ма́йстар на ўсе ру́кі;
обе́ими рука́ми подписа́ться (под чем) абе́дзвюма рука́мі падпіса́цца (пад чым);
обе́ими рука́ми ухвати́ться абе́дзвюма рука́мі ўхапі́цца;
оху́лки на́ руку не класть (не положи́ть) не схі́біць;
положа́ ру́ку на́ сердце шчы́ра
прибра́ть во́жжи к рука́м узя́ць ле́йцы ў ру́кі;
свобо́да рук во́ля рук;
сложа́ ру́ки сиде́ть скла́ўшы ру́кі сядзе́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
в, во предлог
1. с
в эпо́ху Вели́кой Октя́брьской социалисти́ческой револю́ции у эпо́ху Вялі́кай Кастры́чніцкай сацыялісты́чнай рэвалю́цыі;
делега́ция направля́ется в Москву́ дэлега́цыя накіро́ўваецца ў Маскву́;
по доро́ге в Минск па даро́зе ў Мінск;
поста́вить в усло́вия паста́віць ва ўмо́вы;
вника́ть во все дета́ли уніка́ць ва ўсе дэта́лі; кроме того, иногда переводится также иными предлогами или конструкциями без предлогов, в частности: а) (для обозначения движения по направлению куда-л.) у, ў, ва, ува (што); на (што);
ходи́ть в шко́лу хадзі́ць у шко́лу;
е́хать в Минск е́хаць у Мінск;
пое́хать в дере́вню пае́хаць у (на) вёску; б) (для обозначения перехода в другое состояние) у, ў, ва, ува (каго, што); на (каго, што);
вода́ превраща́ется в пар вада́ ператвара́ецца ў (на) па́ру;
разорва́ть в куски́ разарва́ць на кускі́ (кава́лкі); в) (для обозначения времени) у, ў, ва, ува (што); а (чым); а также переводится конструкциями без предлогов;
в сре́ду у сераду́;
ро́вно в пять часо́в ро́ўна ў пяць гадзі́н, ро́ўна а пята́й гадзі́не;
в по́лдень у по́ўдзень, апо́ўдні;
в че́тверть второ́го у чвэ́ртку на другу́ю (друго́й);
в по́лночь апо́ўначы, у по́ўнач;
во вре́мя револю́ции у час рэвалю́цыі;
в то вре́мя у той час, тым ча́сам;
в ле́тнее вре́мя у ле́тні час, ле́тняй паро́й;
в ту ночь у ту́ю ноч, той (тае́) но́чы;
в после́днее вре́мя у апо́шні час, апо́шнім ча́сам; г) (для определения срока, длительности совершения чего-л.) за (што); у, ў, ва, ува (што); на (што);
вы́полнить в оди́н ме́сяц вы́канаць за адзі́н ме́сяц;
сде́лать в оди́н приём зрабі́ць за адзі́н прыём;
мат в два хо́да мат за два хады́;
три́ста ты́сяч рубле́й в ме́сяц тры́ста ты́сяч рублёў на (у) ме́сяц; д) (для обозначения вступления в какую-л. должность, профессию) у, ў, ва, ува (каго); за (каго); а также переводится конструкциями без предлогов;
баллоти́роваться в депута́ты балатава́цца ў дэпута́ты;
поступи́ть в секретари́ паступі́ць за сакратара́ (у сакратары́, сакратаро́м); е) (для обозначения обращения куда-л.) у, ў, ва, ува (што), да (чаго);
обрати́ться в мили́цию звярну́цца ў мілі́цыю (да мілі́цыі); ж) (для указания на сходство с кем-л.) у, ў, ва, ува (каго); а также переводится конструкциями без предлогов;
ма́льчик весь в отца́ хло́пчык уве́сь у ба́цьку (вы́літы ба́цька); з) (для обозначения размера в соединении с единицами меры) у, ў, ва, ува (што); на (што); з (чаго); а также переводится конструкциями без предлогов;
ток в три ампе́ра ток у (на) тры ампе́ры;
длино́й в два ме́тра даўжынёй два ме́тры, даўжынёй на (у) два ме́тры;
ве́сом в килогра́мм ваго́й з кілагра́м; и) (ради, для, с целью чего-л.) у, ў, ва, ува, на (што), дзе́ля (чаго); а также переводится конструкциями без предлогов;
не в оби́ду будь ска́зано не ў кры́ўду
сде́лать в насме́шку зрабі́ць на смех (дзе́ля сме́ху);
сказа́ть в шу́тку сказа́ць жа́ртам;
в по́льзу (кого, чего) на кары́сць (каго, чаго); к) (для обозначения предмета, в который кто-, что-л. облекается, заключается) у, ў, ва;
заверну́ть в бума́гу загарну́ць у папе́ру;
обу́ться в ва́ленки абу́цца ў валёнкі; л) (для обозначения орудия действия) у, ў, ва;
игра́ть в ша́шки гуля́ць у ша́шкі; м) (для обозначения предела возможности распространения или силы действия) на (каго, што);
во весь рост на ўвесь рост;
во всю ширину́ на ўсю шырыню́;
2. с
в стране́ социали́зма у краі́не сацыялі́зму;
э́то бы́ло в 1905 году́ гэ́та было́ ў 1905 го́дзе;
во всём ва ўсім, ува ўсім; кроме того, иногда переводится также иными предлогами или конструкциями без предлогов, в частности: а) (при обозначении расстояния от кого-, чего-л.) за (што); у, ў, ва (чым);
в двух киломе́трах от села́ за два кіламе́тры ад сяла́;
в пяти́ мину́тах ходьбы́ от го́рода у пяці́ міну́тах хады́ ад го́рада; б) (в сочетании с порядковыми числительными при обозначении часа) а (чым);
в пя́том часу́ а пя́тай гадзі́не; в) (для обозначения пребывания в качестве кого-л.) у, у, ва, ува (кім, чым); за (каго); на (чым); а также переводится конструкциями без предлогов;
быть в чи́не капита́на быць у чы́не капіта́на, быць капіта́нам;
служи́ть в дво́рниках служы́ць дво́рнікам (за дво́рніка); г) (для указания как и из чего что-л. сделано) у, ў, ва (чым); а также переводится конструкциями без предлогов;
дра́ма в стиха́х дра́ма ў ве́ршах, дра́ма ве́ршам;
во́лосы в завитка́х валасы́ ў завітка́х, валасы́ завітка́мі; д) (для указания, из скольких частей состоит какое-л. целое) у, ў, ва (чым); з (чаго); на (што);
коме́дия в трёх а́ктах каме́дыя ў трох а́ктах (з трох а́ктаў, на тры а́кты); е) (для обозначения какого-л. круга предметов, явлений, в отношении которых наблюдается избыток, преимущество, или недостаток) у, ў, ва (чым); а также переводится конструкциями без предлогов;
вы́игрыш в те́мпе вы́йгрыш у тэ́мпе, вы́йгрыш тэ́мпу;
недоста́ток в овоща́х недахо́п гаро́дніны; ж) (для обозначения разницы между какими-л. количествами) на (што);
ра́зница в двух года́х ро́зніца на два га́ды;
оши́бка в пяти́ копе́йках памы́лка на пяць капе́ек; з) (для обозначения порядка перечисления) па (што);
в-тре́тьих па-трэ́цяе;
в-двадца́тых па-двацца́тае; и) (для обозначения состояния, в котором кто-, что-л. находится, сферы психической деятельности, в которой протекает действие) у, ў, ва (чым); переводится также конструкциями без предлогов;
быть в раздраже́нии быць у раздражне́нні;
быть в дру́жбе (с кем) быць у сябро́ўстве (з кім), сябрава́ць (з кім);
быть всё вре́мя в рабо́те быць уве́сь час у рабо́це, уве́сь час працава́ць, рабі́ць;
насле́дство в де́ньга́х спа́дчына ў граша́х;
глаго́л в тре́тьем лице́ дзеясло́ў у трэ́цяй асо́бе;
в са́мых ле́стных выраже́ниях у са́мых прые́мных вы́разах.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)