◎ Навя́ліцца ’навязвацца, нападаць; пападацца’ (Нас.), ’унадзіцца, дзейнічаць настойліва і неадступна’ (Бяльк.), ’настойліва і упарта ажыццяўляць сваё жаданне, сваю думку’ (Гарэц.), ’прывязацца да чаго-небудзь раптоўна’ (Мядзв.), ’накінуцца на каго-н. з лаянкай, папрокамі’ (ушац., Нар. сл.), навяльвацца ’настойваць, настойліва дамагацца’ (Гарэц.), ’прыставаць, чапляцца, навязвацца’ (Юрч.). Да вяліцца ’прагна хацець чаго-н.’, далейшая этымалогія якога няпэўная (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вя́зень. Ст.-бел. вязень ’вязень, палонны’ (з XVI ст.; Булыка, Запазыч.). Рус. (старое) вя́зень, укр. вʼя́зень, польск. więzień, чэш. vězeň. Параўн. ст.-рус. вѧзити ’быць палонным, звязаным’, ст.-укр. вязити, рус. дыял. вязи́ть ’засадзіць каго-небудзь (у турму)’, польск. więzić, ст.-чэш. věziti. Але можна таксама меркаваць, што вя́зень запазычана з польск. więzień (так Булыка, Запазыч., 75).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разу́ць ’зняць з каго-небудзь абутак’ (ТСБМ; чэрв., Сл. ПЗБ; Сцяшк.), разува́ць ’знімаць абутак’ (ТСБМ; ганц., Сл. ПЗБ; Гарэц.), разува́лкі ’прыстасаванне для зняцця абутку з ног’ (паст., Сл. ПЗБ), рус. разу́ть, разува́ть, укр. роззу́ти, роззува́ти, укр. разм. розбува́ты, польск. rozzuwać, rozzuć, н.-луж. rozuś. Гл. абу́ць; параўн. і ст.-бел. вызꙋватися ’разувацца’ (1616 г., Карскі 2-3, 96).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скасу́рыцца ‘паглядзець коса’ (Барад.), скасы́руваць ‘крыўдаваць; пляткарыць’, скасы́рны ‘незычлівы, нядобразычлівы’ (Ян.), сюды ж скусорьщца ‘коса глядзець на каго-небудзь’ (Шымк. Собр.). Да скоса, коса (гл. касы) з суфіксальным нарашчэннем ‑ур‑/‑ыр‑, параўн. касаву́рыць (гл.), дзе перад суфіксам з’яўляецца прыстаўное ‑в‑, прыставачнае ўтварэнне скасаву́рыцца ‘скасіцца, паглядзець скоса’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Бяльк.), ‘скасіць вочы; злавацца’ (Мат. Гом.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сувіра́цца ’сварыцца, лаяцца’ (лаг., Гіл.), сувяра́цца ’тс’ (віл., Сл. ПЗБ), сюды ж савіра́цца ’са злосці прыцішана пакрыкваць на некага’ (Варл.). Дзеясловы з прэфіксамі су‑/са‑ ад прасл. *‑virati/*‑věrati, якія звычайна ў славянскіх мовах выступаюць у прыставачных утварэннях (Варбат, ОЛА, Исследов., 1972, 230), параўн. польск. poniewierać się ’дрэнна адносіцца да каго-небудзь’. Гл. яшчэ повірак, аўраць, вірутнік.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
злава́ць, злую́, злуе́ш, злуе́; злуём, злуяце́, злую́ць; злуй; незак.
1. каго. Абуджаць злосць у каго-н.
2. Тое, што і злавацца.
|| зак. узлава́ць, -лую́, -луе́ш, -луе́; -луём, -луяце́, -лую́ць; -лу́й (да 1 знач.) і раззлава́ць, -лую́, -луе́ш, -луе́; -луём, -луяце́, -лую́ць; -лу́й (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
павыця́гваць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.
1. каго-што. Выцягнуць адкуль-н. усё, многае або ўсіх, многіх.
Гусі павыцягвалі шыі.
2. перан., каго. Дапамагчы выйсці з цяжкага становішча ўсім, многім (разм.).
П. людзей з бяды.
4. што. Выкрасці ўсё, многае (разм.).
П. грошы з кішэняў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
падвучы́ць, -учу́, -у́чыш, -у́чыць; -у́чаны; зак. (разм.).
1. каго-што. Навучыць крыху чаму-н. ці вывучыць крыху лепш.
П. слясарнай справе.
П. урокі.
2. каго (што), з інф. Падгаварыць зрабіць што-н. дрэннае, заганнае.
П. залезці ў чужы сад.
|| незак. падву́чваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
падкасі́ць, -кашу́, -ко́сіш, -ко́сіць; -ко́шаны; зак.
1. што. Падрэзаць касой.
П. траву.
2. перан., каго (што). Зваліць з ног.
Шалёная куля падкасіла партызана.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., каго (што). Адняць сілы, бадзёрасць.
Хвароба падкасіла старога.
|| незак. падко́шваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пазаво́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; -джаны; зак.
1. каго (што). Завесці куды-н. усіх, многіх.
П. дзяцей у школу.
2. каго-што. Абзавесціся кім-, чым-н., увесці што-н. — пра ўсіх, многіх.
Многія гаспадары пазаводзілі пчол.
3. што. Прывесці ў рух якія-н. механізмы.
Пазаводзілі маторы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)