рубль рубе́ль, -бля́ м.;
дли́нный рубль до́ўгі рубе́ль;
неразме́нный рубль неразме́нны рубе́ль;
бить рублём біць рублём;
контро́ль рублём кантро́ль рублём;
рублём пода́рит як рубе́ль дасць (падо́рыць);
не рублём, так дубьём не рублём, дык дуб’ём (дручко́м).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Cras, cras et semper cras et sic dilabitur aetas
Заўтра, заўтра і заўсёды заўтра, і так праходзіць жыццё.
Завтра, завтра и всегда завтра, и так проходит жизнь.
бел. «Няхай» ды «пачакай» ‒ нядобрыя людзі. Чакалі, чакалі ды ўсе жданкі паелі.
рус. Завтрашнему дню не верь. Потом да потом, так и лень пустишь в дом. Завтра, завтра, не сегодня, ‒ так ленивцы говорят. День к вечеру, а работа к завтрему. Не откладывай на завтра то, что можно сделать сегодня.
фр. Il ne faut jamais remettre au lendemain ce qui peut être fait le soir même (Не откладывай на завтра то, что можно сделать в тот же вечер).
англ. By the street of «by-and-by» one arrives at the house of «never» (Дорога «мало-помалу» ведёт к дому «никогда»).
нем. Morgen, morgen, nur nicht heute, sprechen alle faulen Leute (Завтра, завтра, не сегодня, ‒ так говорят все ленивые люди).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
но́та¹, -ы, мн. -ы, нот, ж.
1. Умоўны графічны знак для запісу гукаў музыкі, а таксама гэты гук.
Высокая н.
Гучная н.
2. толькі мн. Тэкст музычнага твора ў нотным запісе.
Іграць па нотах.
3. перан. Тон, інтанацыя мовы, якія выражаюць якое-н. пачуццё.
Н. незадаволенасці ў голасе.
◊
Як па нотах — без цяжкасцей, вельмі лёгка.
|| памянш. но́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж. (да 1 і 3 знач.).
|| прым. но́тны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
грэх, граху́ і грэ́ху, Т грахо́м і грэ́хам, мн. грахі́, -о́ў, м.
1. У веруючых: парушэнне правіл рэлігійнай маралі.
2. перан. Заганны ўчынак.
Грахі мінулых дзён.
3. у знач. вык. Грэшна, нядобра (разм.).
Г. так гаварыць.
◊
Далей ад граху (разм.) — пра нежаданне ўцягвацца ў непрыемную гісторыю.
З грахом папалам (разм.) — з вялікімі цяжкасцямі.
І смех і грэх (разм.) — і смешна, і сумна.
Няма чаго граху таіць (разм.) — трэба прызнацца.
Як на грэх (разм.) — як на зло, на няшчасце.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
даказа́ць, -кажу́, -ка́жаш, -ка́жа; -кажы́; -ка́заны; зак.
1. што. Дагаварыць да канца.
Дайце яму д. сваю прамову.
2. што. Пацвердзіць што-н. фактамі, довадамі.
Ён даказаў правільнасць сваіх меркаванняў.
Д. сваю адданасць справе.
3. на каго (што). Зрабіць данос, нагаварыць на каго-н. (разм.).
4. (часцей з адмоўем). Зраўняцца з кім-н. у чым-н., зрабіць так, як не зробіць ніхто (разм.).
Мая жонка пячэ такія пірагі, што і іншы кандытар не дакажа.
|| незак. дака́зваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ха́та, -ы, ДМ ха́це, мн. -ы, хат, ж.
1. Жылая сялянская пабудова, зрубленая з бярвення.
2. Унутраная частка такой пабудовы.
Х. была чыста прыбрана.
За чысцінёй у хаце сочаць, але ад парога хаты не мятуць (з нар.).
3. Асобны сялянскі двор, гаспадарка; асобная сям’я.
Пасёлак у дваццаць хат.
|| памянш. ха́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж. (да 1 і 2 знач.).
|| прым. ха́тні, -яя, -яе (да 1 і 2 знач.).
Хатнія дзверы.
Хатнія рэчы.
Хатняя работа.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
захава́ць сов.
1. в разн. знач. сохрани́ть, сбере́чь;
гэ́ты дакуме́нт ва́рта з. — э́тот докуме́нт сле́дует сохрани́ть;
наро́д ~ва́ў шмат пада́нняў — наро́д сохрани́л (сберёг) мно́го преда́ний;
з. па́мяць пра загі́нуўшых геро́яў — сохрани́ть па́мять о поги́бших геро́ях;
з. пра́ва на што-не́будзь — сохрани́ть пра́во на что́-л.;
з. та́йну — сохрани́ть (сбере́чь) та́йну;
з. вастрыню́ пачу́ццяў — сохрани́ть остроту́ чувств;
з. ве́ру ў чалаве́ка — сохрани́ть ве́ру в челове́ка;
з. праду́кты — сбере́чь проду́кты;
з. сі́лы (здаро́ўе) — сбере́чь (сохрани́ть) си́лы (здоро́вье);
бу́льбу мо́жна з. у скле́пе — карто́фель мо́жно сохрани́ть в по́гребе;
2. (спрятать так, что трудно найти) запря́тать; упря́тать;
кні́гу так ~ва́ў, што не мо́жа знайсці́ — кни́гу так упря́тал (запря́тал), что не мо́жет найти́;
3. (порядок, закон) соблюсти́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
якра́з
1. нареч. как раз; ро́вно;
гэ́та зда́рылася я. апо́ўначы — э́то случи́лось как раз (ро́вно) в по́лночь;
я. кілагра́м — как раз (ро́вно) килогра́мм;
2. нареч. (со словами такі, так) то́чно;
я. така́я кні́га — то́чно така́я кни́га;
я. так — то́чно так;
3. нареч. (со словом як) точь-в-точь;
сын — я. як ба́цька — сын — точь-в-точь оте́ц;
4. в знач. сказ. (по размеру) впо́ру, как раз;
паліто́ мне я. — пальто́ мне впо́ру (как раз);
5. частица (для выделения значения слова) -то, как раз;
гэ́тага я. я і хаце́ў — э́того-то я и хоте́л; э́того я как раз и хоте́л;
ты мне я. і патрэ́бен — ты-то мне и ну́жен; ты-то мне как раз и ну́жен
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
трэ́ба I в знач. сказ.
1. с инф. на́до, ну́жно; (следует — ещё) до́лжно;
т. вячэ́раць — на́до (ну́жно) у́жинать;
т. адзна́чыць — на́до (ну́жно, до́лжно) отме́тить;
не т. — не ну́жно;
2. сле́дует; необходи́мо; тре́буется;
т. звярну́цца за дапамо́гай — сле́дует (необходи́мо) обрати́ться за по́мощью;
не т. было́ так рабі́ць — не сле́довало так де́лать;
што і т. было́ даказа́ць — что и тре́бовалось (сле́довало) доказа́ть;
для гэ́тага т. яшчэ́ шмат матэрыя́лу — для э́того тре́буется ещё мно́го материа́ла;
3. безл. (желательно) уго́дно, ну́жно;
што вам т.? — что вам уго́дно (ну́жно)?;
4. разг. (причитается) сле́дует;
ко́лькі з мяне́ т.? — ско́лько с меня́ сле́дует?;
◊ так яму́ (ёй, ім і г.д.) і т. — так ему́ (ей, им и т.д.) и на́до, и подело́м ему́ (ей, им и т.д.);
лепш не т. — лу́чше не на́до;
т. і ме́ру ве́даць — на́до (пора́) и честь знать;
т. ду́маць — на́до ду́мать (полага́ть);
і да булавы́ т. галава́ — посл. голова́ во вся́ком де́ле нужна́
трэ́ба II ж., церк. тре́ба
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
захаце́цца, ‑хочацца; зак., безас., чаго і з інф.
З’явіцца, узнікнуць (пра жаданне). [Сцёпку] так моцна захацелася спаць, што вочы яго пачалі зліпацца самі. Колас. Захацелася хутчэй вярнуцца дадому, да сваіх палёў, да сям’і. Шахавец. Наблізілася старасць — захацелася адпачынку. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)