ужы́ць², -ыву́, -ыве́ш, -ыве́; -ывём, -ывяце́, -ыву́ць; -ы́ў, -ыла́, -ло́; -ыві́; -ы́ты; зак., што.
Выкарыстаць, прымяніць што-н. для чаго-н.
У. новы метал.
У. незразумелае слова.
У. што-н. у ежу.
У. свае веды.
|| незак. ужыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. ужыва́нне, -я, н. і ужы́так, -тку, м.
Рэчы хатняга ўжытку.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Латы́ш 1 ’прадстаўнік асноўнага насельніцтва Латвіі’ (ТСБМ), прым. латышскі (ТСБМ), латыські (Касп.). Укр. лати́ш, рус. латы́ш, польск. łotysz, чэш. Lolyš. У бел. і ўкр. антрапаніміі сустракаюцца асновы з ла‑ і ло‑. Узыходзіць да лат. latvieši ’латышы’ (< latvietis), літ. lãtvis, якія паходзяць ад назвы р. Late (Мікала, Slavia, 15, 162; Фасмер, 2, 466).
Латы́ш 2 ’вялікі збан з адной ручкай’ (Сл. паўн.-зах.). Да этноніма латыш (відавочна, форма збана пашырылася з Латвіі). Параўн. назву касы літоўка (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
занемагчы́, ‑немагу, ‑няможаш, ‑няможа; пр. занямог, ‑немагла, ‑ло; зак.
Адчуць недамаганне; занядужаць, захварэць. Маці зусім занемагла. Яна неяк адразу асунулася з твару, пастарэла. С. Александровіч. Рыбак быў нязлы чалавек, але, маючы неблагое здароўе, ставіўся да хворых трохі безуважна, часам проста не мог уявіць сабе, як гэта можна прастудзіцца, занемагчы, захварэць. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
навалачы́, -лаку́, -лачэ́ш, -лачэ́; -лачо́м, -лачаце́, -лаку́ць; навало́к, -лакла́, -ло́; -лачы́; -ло́чаны; зак., чаго (разм.).
1. Прыцягнуць, прынесці за некалькі прыёмаў у значнай колькасці.
Н. галля.
2. каго. Прывесці, навесці ў вялікай колькасці куды-н. (неадабр.).
Н. незнаёмых.
3. пераважна безас. Зацягнуць, закрыць.
З захаду навалакло хмар.
|| незак. навалака́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
засцерагчы́, -агу́, -ажэ́ш, -ажэ́; -ажо́м, -ажаце́, -агу́ць; засцяро́г, -церагла́, -ло́; засцеражы́; -ражо́ны; зак., каго-што.
Загадзя ахаваць.
З. ад пашкоджання.
З. дзяцей ад хваробы.
|| незак. засцерага́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| звар. засцерагчы́ся, -агу́ся, -ажэ́шся, -ажэ́цца; -ажо́мся, -ажаце́ся, -агу́цца; засцяро́гся, -церагла́ся, -ло́ся; засцеражы́ся; незак. засцерага́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. засцяро́га, -і, ДМ -ро́зе, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
аберага́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак., каго-што.
Ахоўваць, засцерагаць ад чаго-н. небяспечнага; вартаваць.
А. дзяцей ад хвароб.
А. ад трывог і сумненняў.
А. спакой душы.
|| зак. аберагчы́, -рагу́, -ражэ́ш, -ражэ́; -ражо́м, -ражаце́, -рагу́ць; абяро́г, аберагла́, -ло́; аберажы́.
|| звар. аберага́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; зак. аберагчы́ся, -рагу́ся, -ражэ́шся, -ражэ́цца; -ражо́мся, -ражаце́ся, -рагу́цца; -ражы́ся.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
прада́ць, -да́м, -дасі́, -да́сць; -дадзім, -дасце́, -даду́ць; -да́ў, -дала́, -ло́; -да́й; -да́дзены; зак., каго-што.
1. Аддаць каму-н. за плату (пра гандлёвую здзелку).
П. хату.
2. перан. Выдаць каго-н., здрадзіць каму-, чаму-н.
П. сябра.
|| незак. прадава́ць, -даю́, -дае́ш, -дае́; -даём, -даяце́, -даю́ць.
|| наз. про́даж, -у, м. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
працячы́, 1 і 2 ас. не ўжыв., -цячэ́; -цёк, -цякла́, -ло́; зак.
1. Прайсці дзе-н. сваім цячэннем (пра раку, ручай).
2. Прасачыцца, пранікнуць.
Вада працякла ў лодку.
3. Стаць пранікальным для вільгаці, дзіравым.
Страха працякла.
4. перан. Прайсці, мінуць.
Гады працяклі.
Хвароба працякла без ускладненняў.
|| незак. працяка́ць, -а́е.
|| наз. працяка́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
наві́ць, наўю, наўеш, наўе; наўём, наўяце; пр. навіў, ‑віла, ‑ло; заг. наві; зак., што і чаго.
1. Наматаць, накруціць на што‑н. Навіць ніткі на шпульку.
2. Звіваючы, сплятаючы, нарыхтаваць у нейкай колькасці. [Галя:] — Я чула, што вы вяроўкі добрыя віць умееце? [Яўсей:] — Чаму ж не ўмею. [Галя:] — Дык от наўяце нам пастронкаў, лейцаў, вяровак. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прытаўчы́, ‑таўку, ‑таўчэш, ‑таўчэ; ‑таўчом, ‑таўчаце, ‑таўкуць; пр. прытоўк, ‑таўкла, ‑ло; заг. прытаўчы; зак.
1. што. Прыправіць затаўкай. Прытаўчы боршч.
2. каго. Разм. Збіць, пабіць; дабіць. І каб не ўцёк Іллюк на тую часіну, каб хоць з хвіліну яшчэ пачакаў .., да паўсмерці б прытаўкла [Альжа] і яго, як таго беднага маладога балагола. Калюга.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)