набу́хнуць, 1 і 2 ас. не ўжыв., -не; набу́х, -хла; зак.
1. Стаць гатовым, каб распусціцца, прарасці.
Пупышкі набухлі.
2. Павялічыцца ў аб’ёме ад вільгаці, сырасці.
Рамы набухлі.
Боб набух.
3. Павялічыцца ад прыліву крыві, малака.
Вены набухлі.
Вымя набухла.
|| незак. набуха́ць, -а́е.
|| наз. набуха́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыто́к, -а і -у, м.
1. -у, каго-чаго. Прыліў, паступленне чаго-н. куды-н. у вялікай колькасці.
П. свежага паветра.
П. крыві.
П. сродкаў.
2. -а, мн. -і, -аў. Рака, якая ўпадае ў другую раку.
Прытокі Дняпра.
|| прым. прыто́чны, -ая, -ае і прыто́кавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
насмакта́цца, ‑смакчуся, ‑смокчашся, ‑смокчацца; зак.
1. Смокчучы, напіцца чаго‑н.; уволю, многа пасмактаць. Насмокчуцца [мурашкі] соку і не могуць утрымацца, падаюць уніз — як спелыя ягады. Кандрусевіч.
2. перан. Разм. Уволю накурыцца. Пакуль не насмокчуцца [бацька і Пашка], пакуль злёгку не пойдуць кругам галовы ад моцнага самасаду, будуць курыць і маўчаць. Паўлаў.
3. перан. Груб. Напіцца п’яным.
•••
Насмактацца крыві чыёй — тое, што і напіцца крыві (гл. напіцца).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абяскро́віцца, ‑віцца; зак.
1. Стаць бяскроўным, страціўшы многа крыві; пабляднець. Нейкае імгненне.. [Пыжык] стаяў нібы скамянелы. Твар пабялеў, губы абяскровіліся. Шыловіч.
2. перан. Стаць слабым, нежыццяздольным.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сумяшча́льнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць сумяшчальнага; здольнасць сумяшчацца. Сумяшчальнасць паняццяў. Псіхалагічная сумяшчальнасць.
•••
Сумяшчальнасць крыві — уласцівасць чалавечага арганізма прымаць і засвойваць пры пераліванні кроў пэўнай біялагічнай групы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тромб ‘згустак крыві ў крывяносных сасудах’ (ТСБМ). Запазычана праз рускую мову, у якой з заходнееўрапейскіх моў. Узыходзіць да ст.-грэч. θρόμβος ‘ком, згустак (пра сселае малако, загуслую кроў, асфальт)’ (Чарных, 2, 264; Арол, 4, 106).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АПНО́Э
(ад а... + грэч. pnoē дыханне),
часовае спыненне дыхальных рухаў у чалавека і жывёл. Настае пасля фарсіраванага дыхання пры недахопе ў крыві вуглякіслага газу, моцнага павышэння артэрыяльнага крывянога ціску або раздражненнямі скуры (напр., халоднай вадой), у нованароджаных — адразу пасля нараджэння ад лішку кіслароду ў крыві. Адрозніваецца ад асфіксіі, якая ўзнікае пры кіслародным галаданні і лішку вуглякіслага газу.
т. 1, с. 428
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АКСІГЕМАГЛАБІ́Н,
HbO2, злучаны з кіслародам гемаглабін. Пераносіць кісларод ад органаў дыхання да тканак і вызначае ярка-чырвоны колер артэрыяльнай крыві. На ўтварэнне і дысацыяцыю HbO2 у арганізме ўплывае канцэнтрацыя вуглякіслага газу (CO2), pH і інш. фактары. Чым больш даступны кісларод для жывёліны, тым меншая роднасць гемаглабіну яе крыві да кіслароду (напр., у наземных жывёл яна меншая, чым у водных).
т. 1, с. 205
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Раз’ю́шыцца ’ўзлавацца’ (Інстр. 3), розʼю́шыцца ’разарыцца’ (ТС), разʼюшывацца ’гарачыцца’ (Нас.), укр. дыял. розʼю́шити ’раззлаваць, раз’ярыць, усхваляваць каго-небудзь’, розʼю́шитися ’раззлавацца, раз’ярыцца, расхвалявацца’, а таксама ’разбіць да крыві (нос, твар)’, польск. rozjuszyć ’давесці да шаленства, раззлаваць’, а таксама ’раскрывавіць’, харв. razjusȉt se ’раззлавацца, разгневацца’, ’узмацніцца (пра вецер)’. Узыходзяць да прасл. *jucha (< *i̯ous‑ā) (ЭССЯ, 8, 193), гл. юха, юшка. Мяркуецца, што зыходным было значэнне ’від стравы (поліўкі, супа), прыгатаванай з мяса (або з мяснога адвару) і звярынай крыві’. З гэтага кулінарнага значэння на пэўнай частцы славянскай тэрыторыі развілося другаснае значэнне ’звярыная кроў’. Вытворныя дзеясловы спачатку, верагодна, мелі значэнне ’крывавіць, сцякаць крывёю, залівацца крывёю’, што дае падставы для рэканструкцыі прасл. *jušiti (sę), гл. юшыць. Са значэння ’крывавіць’ развілося другаснае, пераноснае значэнне ’адчуваць непакой, раздражняцца/раздражняць, злавацца/злаваць’, заснаванае на назіранні за эмацыянальна ўзрушаным чалавекам, які раптам чырванее ад прыліву крыві, вызваннага эмоцыямі, параўн. бел. наліва́цца крывёю ’моцна злавацца’ (Борысь, Czak. stud., 16–18).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Муча́нка, му́чанкі, му́чаніца, му́чаныця ’каўбаса са свіной крыві і мукі, грэчневай кашы’ (драг., пін., Вешт., Сл. Брэс. і Нар. лекс.; петрык., Мат. Гом.). Да мука́ (гл.). Адпрыметнікавае ўтварэнне з суфіксам ‑к‑a (Сцяцко, Афікс. наз., 114).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)