вы́гарка
1. Выгаралае месца на тарфяным балоце, якое напоўнена вадой (Віц. Нік. 1892, каля Дрысвяцкага возера Бел. дакастр. проза, 257, Сен. Касп., Слаўг.). Тое ж га́ры, вы́гаркі (Віц., Нік. 1892).
2. Выпаленае месца ў лесе (Слаўг., Смален. Дабр.).
3. Выкапаная сажалка недалёка ад хаты (Беш. Касп.).
4. Упадзіна, дзе вясной доўга стаіць вада (Лёзн.).
5. Выгаралае лугавіннае месца (Віц. Нік. 1892).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
кру́ча
1. Высокае месца, стромы бераг; абрыў (БРС). Тое ж круч (Зах. Бел. Др.-Падб., Слаўг.), круць (Слаўг.).
2. Яма ў рацэ; вір (Жытк., Нар., Цэнтр. і Усх. Палессе Талст., Стол.). Тое ж круч (Глуск. Янк. II).
3. Навіслы, падмыты бераг у рацэ (Жытк.).
4. Круты паварот ракі (Стол.).
5. Завіруха, снегапад з пераменным ветрам (Карскі 1898, 60, Кар., Стол.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
разо́ра
1. Канаўка, жалабок паміж барознамі бульбы, буракоў, які атрымліваецца пры акучванні (БРС). Тое ж разорына (БРС).
2. Глыбокая і шырокая баразна, равочак паміж загонамі пры ворыве ўроскідку або каля мяжы пры ворыве ўсклад (Беш. Касп., Браг., Дубр., Жытк., Кобр., Маз., Рэч., Сал., Слуцк. Сержп. Грам., Стол., Шчуч.). Тое ж разорына (Дубр., Нас.), разор (Лёзн., Смален. Дабр.), разорва (Зах. Бел. Др.-Падб.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Гарка́вы 1, гарка́віць (БРС). Гл. га́ркаць.
Гарка́вы 2 ’гаркаваты, горкі’ (Нас., Бяльк., Касп.). Здаецца, прасл. слова *gorьkavъjь; серб.-харв. го̏ркав, чэш. hořkavý, польск. gorzkawy. Гл. Трубачоў, Эт. сл., 7, 55. Далей сюды рус. назва рыбы горька́вка (там жа), бел. назва расліны гарка́ўка (параўн. у Бяльк.: «Калі сырваць яе — унізе выступаем горкае малако»).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гарма́та ’гармата’ (БРС, Нас., Шат., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). У ст.-бел. мове гармата, армата, ормата (з XVI ст., Булыка, Запазыч.). Запазычанне з польск. мовы (harmata, armata) < лац. armata (Булыка, Запазыч., 79). Ст.-укр. гармата, армата, укр. гарма́та можна лічыць запазычаннем з іт. armata (гл. Рудніцкі, 1, 573, там і літ-ра).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гармо́нік ’гармонік’ (БРС, Касп., Шат.), ’малы губны гармонік’ (Сцяц.). Дысіміляцыяй (м — н > м — л) з гармо́нік узнікла гармо́лік (Шат.); параўн. рус. дыял. гармо́ль ’тс’ (СРНГ, 6, 144). Рус. гармо́ника, гармо́нь. Запазычанне з ням. Harmonika (< англ.). Гл. Фасмер, 1, 394; Шанскі, 1, Г, 30. Няясна, як у бел. мове ўзнікла слова м. р.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гарну́ць ’грэбці, веславаць; прытульваць, прыцягваць’ (БРС, Шат.), ’мець прыхільнасць’, ’грэбці, веславаць’ (Нас.), ’грэбці, заграбаць што-н.’ (Касп., Сцяшк., Бяльк., Сл. паўн.-зах.). Адносіцца да вялікай групы прасл. дзеясловаў *gъrtati: *gъrtnǫti (бел. гарта́ць — гарну́ць) з вельмі разгалінаванай семантыкай. Агляд значэнняў у паасобных слав. мовах гл. у Трубачова, Эт. сл., 7, 214–215. Параўн. гарта́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гарцава́ць ’гарцаваць’ (БРС, Нас., Шат., Бяльк.), ґарцава́ць ’бегаць, падбрыкваць’ (Сл. паўн.-зах.), таксама гарца́ць (Нас., Бяльк.). Ст.-бел. гарцоваті, гарцъ, герцъ (Булыка, Запазыч.). Укр. гарцюва́ти, рус. гарцева́ть. Запазычанне з польск. harcować (а гэта са ст.-чэш. harcovati; гл. Слаўскі, 1, 404–405; Шанскі, 1, Г, 35; іначай Брукнер, 168–169; Фасмер, 1, 395).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Грак ’птушка грак’ (БРС, Шат., Касп.). Параўн. укр. грак, польск. grak ’тс’. Параўн. яшчэ балг. гра́ка ’варона’. Утварэнне ад слав. гукапераймальнага дзеяслова *grakati ’каркаць’, ’лаяць; крычаць, голасна размаўляць і да т. п.’ Гл. Трубачоў, Эт. сл., 7, 102–103; Фасмер, 1, 451. Сюды ж і бел. гра́кнуць ’грукнуць’, гра́кнуцца ’ўпасці’ (БРС, Касп.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гіе́на ’гіена’ (БРС). Рус. гие́на, укр. гіє́на. Запазычана ў рус. мове ў XVIII ст. з лац. hyaena або ням. Hyäne (раней у XI ст. было і непасрэднае запазычанне з грэч. мовы — уена). Бел. і ўкр. у новыя часы, відаць, з рус. Параўн. Шанскі, 1, Г, 71–72. Гл. яшчэ Фасмер, 1, 405.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)