Сі́ла ‘моц, энергія’ (ТСБМ, Ласт., Гарэц., Стан.), ‘верх, улада’ (Нас.), ‘моц, змога, дужасць’ (Некр. і Байк.), дыял. таксама ‘моц’, ‘мноства’ (Байк. і Некр.), ‘здароўе’, ‘праца’, ‘вялікая колькасць’ (Сл. ПЗБ), ‘шмат, багата’ (ТС, Барад., Мат. Гом.); укр., рус. си́ла, польск. siła, в.-луж., н.-луж. syła, чэш. síla, славац. sila, серб.-харв. си̏ла, славен. síla, балг. си́ла, макед. сила, ст.-слав. сила. Прасл. *sila роднаснае літ. síela ‘душа, дух’, ‘пачуцце’, ст.-прус. seilin В. скл. ‘пільнасць’, ст.-ісл. seilask ‘працягвацца, гнуцца, старацца’ (Траўтман, 282; Міклашыч, 296; Фасмер, 3, 621). Мур’янаў (Этимология–1980, 50–56) робіць спробу звязаць з слав. *sidlo ‘сіло’, ст.-в.-ням. silo ‘рамень’, з другой ступенню аблаўта герм. *saila > ням. Seil ‘шнур’, якія рэканструююцца з гоц. insailjan ‘спускаць цяжар (на вяроўках)’. Борысь (548) узводзіць далей да і.-е. *se(i)‑ ‘напружваць(ца)’, паводле Жураўлёва (Язык и миф, 577), ‘сеяць’, на падставе чаго рэканструюецца і.-е. *sḗila ‘сперма’. Гл. яшчэ БЕР, 6, 645; Сной і, 566; Глухак, 547.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

breast

[brest]

1.

n.

1) гру́дзі pl., грудна́я кле́тка

2) грудзі́на f. (адзе́жы), пе́рад -у m.

3) пярэ́дняя ча́стка; фронт -у m.

4) грудна́я (мало́чная) зало́за

5) Figur. сэ́рца n., душа́ f.; пачу́цьці pl.

6) Mining забо́й -ю m., што́льня f.

7) палі́ца f. (у плу́зе)

2.

v.t.

супраціўля́цца, змага́цца; супрацьстая́ць

•

- beat one’s breast

- make a clean breast of

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

рай (род. ра́ю) м., прям., перен. рай;

◊ р. зямны́ — рай земно́й;

ра́да б душа́ ў р., ды грахі́ не пуска́юць — посл. рад бы в рай, да грехи́ не пуска́ют;

з мі́лым рай і ў будане́ — посл. с ми́лым рай и в шалаше́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

здраднік, прадажнік, прадаўца, адступнік, адшчапенец, правакатар; пераверцень (разм.); здрайца (абл.); юда (пагард.); выхрыст, пярэхрыст, хрыстапрадавец, клятваадступнік (перан.) □ прадажная душа, прадажная псіна

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

цёмны

1. в разн. знач. тёмный; (о погружённом во мрак — ещё) мра́чный;

~ная ноч — тёмная ночь;

~ныя валасы́ — тёмные во́лосы;

~нае не́ба — тёмное (мра́чное) не́бо;

2. перен., в разн. знач. тёмный; (об отсталом — ещё) неве́жественный;

све́тлыя і ~ныя ўспамі́ны — све́тлые и тёмные воспомина́ния;

~ныя спра́вы — тёмные дела́;

ц. сэнс — тёмный смысл;

ц. чалаве́к — тёмный (неве́жественный) челове́к;

○ ~ная вада́ — тёмная вода́;

◊ ц. лес — (для каго) тёмный лес (для кого);

~ная спра́ва — тёмное де́ло;

ад ~нага да ~нага (ад цямна́ да цямна́) — от темна́ до темна́;

чужа́я душа́ — ц. лес — посл. чужа́я душа́ — потёмки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

áufschließen

*

1.

vt

1) адчыня́ць

2) тлума́чыць

3) геал. разве́дваць

2.

(sich)

1) распуска́цца; раскрыва́цца

sein Herz schloss sich mir auf — мне раскры́лася яго́ душа́

2) змыка́цца

die Réihen schlóssen sich fest auf — рады́ самкну́ліся

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

до́бры, -ая, -ае.

1. Чулы да людзей, спагадлівы, сардэчны.

Д. па натуры чалавек.

Добрая душа.

2. Цалкам станоўчы па сваіх якасцях, з дадатнымі ўласцівасцямі, такі, як патрэбна.

Д. характар.

Добрая кніга.

Д. густ.

Д. настрой.

Добрыя ўмовы.

3. Заснаваны на жаданні дабра.

Д. водзыў.

Добрая парада.

4. Які карыстаецца славай, слаўны, чысты.

Добрае імя.

Пакінуць аб сабе добрую памяць.

5. Умелы, старанны ў рабоце, здольны.

Д. гаспадар.

Д. майстар.

Д. работнік.

6. Даволі вялікі па колькасці, памеры (разм.).

Д. кавалак.

Д. заробак.

7. Дабратворны, спрыяльны.

Д. ўплыў.

Д. клімат.

8. Удачны, паспяховы.

Д. вынік.

Добрыя паказчыкі.

9. Прыдатны для ўжывання, карыстання.

Д. грыб.

10. Блізкі пасяброўску, звязаны ўзаемнай сімпатыяй.

Д. знаёмы.

11. Які прадказвае ўдачу, прыносіць радасць.

Добрая прымета.

Добрая навіна.

◊

Добры вечар! — прывітальны зварот пры сустрэчы з кім-н. вечарам.

Добрай ночы! — пажаданне спакойна спаць.

Добры інтэрас! (разм., іран.) — выказванне нязгоды, неадабрэння, абурэння з якой-н. прычыны.

Усяго добрага — развітальнае пажаданне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

Decipit frons prima multos

Знешні выгляд падманвае многіх.

Внешний вид обманывает многих.

бел. Па вачах ‒ сірата, а па кіпцюрах ‒ разбойнік. Рукі белыя, а сумленне чорнае. Вялікі дуб, да дуплаваты. Не кожны вясёлы, хто спявае.

рус. Наружность обманчива. Лицом детина, да разумом скотина. В людях ‒ Илья, дома ‒ свинья. По бороде Авраам, а на деле хам. Шуба овечья, да душа человечья. Личиком гладок, а делами гадок. Снаружи мил, в серёдке гнил.

фр. L’apparence est trompeuse (Внешность обманчива).

англ. Appearances are deceptive (Внешность обманчива).

нем. Vor den Leuten Ilja, zu Hause ‒ ein Schwein (Среди людей ‒ Илья, дома ‒ свинья).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Géist

m -(e)s, -er

1) дух; душа́; ро́зум

2) здань, пры́від

im ~e war er bei uns — у ду́мках ён быў з на́мі

man weiß, wes ~es Kind er ist — вядо́ма, што ён сабо́ю ўяўлце

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

ache

[eɪk]

1.

n.

бо́ль (праця́жны, тупы́)

I have a stomach ache — мне балі́ць жыво́т

2.

v.i.

1) бале́ць; тужы́ць, шчыме́ць бо́лем (сэ́рца, душа́)

My back aches — Мне балі́ць сьпі́на

2) informal пра́гнуць; мо́цна хаце́ць

During the hot days we ached to go swimming — Гара́чымі дня́мі нам мо́цна хаце́лася ісьці́ пла́ваць

She aches for home — Яна́ мо́цна суму́е па ха́це

•

- aches and pains

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)