Сарафа́н ’руская верхняя жаночая вопратка ў выглядзе асобай крою свабоднай доўгай сукенкі без рукавоў’ (ТСБМ, Інстр. 1, Сл. ПЗБ), ’доўгая світка’ (Сцяшк.), сарахва́н ’жаночае адзенне’ (Бяльк.), ’сукенка без рукавоў’ (Ян.), сарапа́н ’тс’ (Мат. Гом.). З рус. сарафа́н ’жаночае суцэльнае адзенне без рукавоў’, старое ’мужчынскі кафтан’, ст.-рус. сарафанъ ’доўгі мужчынскі кафтан’. Рус. слова запазычана з усходу праз цюрк. särapa(i) з пярс. serāpā ’пачэснае адзенне’ (Міклашыч, 288; Праабражэнскі, 2, 252; Фасмер, 3, 561).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дуда́, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
Народны духавы музычны інструмент з дзвюх і больш трубак, устаўленых у скураны мяшок або пузыр, які надзімаецца праз трубку; валынка. Іграць на дудзе. □ Без музыкі, без дуды ходзяць ногі не туды. З нар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падаклярава́ць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак., каму, з інф., з дадан. сказам і без дап.
Разм. Паабяцаць што‑н. [Чорны:] — Давай пойдзем разам, браце. Раз я падакляраваў, то без ніякае мітрэнгі мы зараз з табою і сходзім у тую акадэмію. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лы́нкаць ’швэндацца, бадзяцца без справы’ (паўд.-усх., КЭС). Відавочна, да лы́ндаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыпро́с ’запрашэнне’: без прыпросу зʼяжджаліся госці (Стан.). Нулявы дэрыват ад прыпрасі́ць < прасі́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ру́пнасць, ‑і, ж.
Тое, што і руплівасць. Бацька заўважыў: усё, за што б сын ні ўзяўся, робіць без ахвоты, без цікавасці, без той рупнасці, якая так яму ў Міці падабалася. Навуменка. Можна з пэўнасцю сказаць, што ніколі дасюль у паэзіі не ўзнікала столькі рупнасці за лёс чалавека і чалавецтва, столькі хваляванняў аб сягонняшнім і заўтрашнім, столькі думак, якія прыходзяць ад ведання жыцця Радзімы і планеты. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грук, -у, м. (разм.).
1. Тое, што і грукат.
2. выкл., у знач. вык. Ужыв. ў знач. дзеясловаў грукаць і грукнуць.
Калёсы грук ды грук па бруку.
◊
Ні стуку ні груку (разм.) — ціха, без шуму.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наліўны́, -а́я, -о́е.
1. Які прыстасаваны для перавозкі вадкіх грузаў без тары.
Наліўное судна.
2. Які прыводзіцца ў рух вадою, што падае зверху (спец.).
Наліўное вадзяное кола.
3. Поўны сокаў, спелы (пра плады).
Наліўныя яблыкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
наструга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -ру́ганы; зак., чаго.
1. Стругаючы, нарыхтаваць якую-н. колькасць.
Н. дошак.
2. Нарэзаць дробнымі кавалкамі (пра бульбу і пад.).
3. і без дап. Стругаючы, насмеціць (разм.).
|| незак. настру́гваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
несвядо́мы, -ая, -ае.
1. Які не ўсведамляе сваіх адносін да рэчаіснасці.
Несвядомае дзіця.
2. Якому не ўласціва ўсведамленне сваіх абавязкаў.
Н. работнік.
3. Які адбываецца без кантролю свядомасці; інстынктыўны.
Н. ўчынак.
|| наз. несвядо́масць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)