талкава́ць, -ку́ю, -ку́еш, -ку́е; -ку́й; незак. (разм.).
1. з кім-чым, пра каго-што, аб кім-чым і без дап. Гутарыць, весці гаворку.
Мужчыны талкавалі пра нарыхтоўку кармоў.
2. каму. Растлумачваць што-н.
Колькі не талкавалі яму — нічога не мог зразумець.
|| наз. талкава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
утры́раваць, -рую, -руеш, -руе; -руй; -раваны; зак. і незак., што і без дап. (кніжн.).
Падаць (падаваць) у перабольшаным выглядзе, сказіць (скажаць) залішнім падкрэсліваннем якіх-н. бакоў, рыс у чым-н.
Факт праўдзівы, але ўтрыраваны.
|| наз. утры́раванне, -я, н. і утрыро́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
цкава́ць, цкую́, цкуе́ш, цкуе́; цкуём, цкуяце́, цкую́ць; цкуй; цкава́ны; незак., каго-што і без дап.
1. кім. Напускаць сабак на каго-н.; нацкоўваць.
Ц. сабакамі.
2. перан. Мучыць нападкамі, праследаваць.
|| зак. зацкава́ць, -кую́, -куе́ш, -куе́; -куём, -куяце́, -кую́ць; -ку́й; -кава́ны.
|| наз. цкава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
шпурля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е; незак., каго-што і чым (разм.).
1. 3 сілай кідаць.
Ш. камяні або камянямі ў каго-н.
2. перан. Выдаткоўваць без карысці, марна.
Ш. грошы на вецер.
|| аднакр. шпурну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. шпурля́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
эмпіры́зм, -у, м.
1. Філасофскі кірунак, які прызнае пачуццёвае ўспрыманне і вопыт адзінай крыніцай пазнання і недаацэньвае значэнне паняццяў, тэарэтычных абагульненняў пры вывучэнні асобных фактаў, з’яў.
2. Даследчы метад, заснаваны на апісанні фактаў, без далейшых заключэнняў і тэарэтычных абагульненняў (кніжн.).
|| прым. эмпіры́чны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
наці́снуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1. што, на што і без дап. Стварыць ціск, налегчы цяжарам. Недзе там далёка наверсе дзяжурны механік націснуў кнопку, і клетка нячутна паплыла ўгору. Кулакоўскі. [Раманенка] ціха, быццам крадучыся, націснуў на дзверы, і яны без скрыпу адчыніліся. Шамякін.
2. чаго. Выціскаючы, здабыць у якой‑н. колькасці. Націснуць соку з журавін.
3. на каго-што і без дап. Зрабіць націск (у 3 знач.). Націснуць на ворага з флангаў.
4. перан.; на каго-што і без дап. Прымусіць або схіліць каго‑н. да якога‑н. дзеяння. Націснуць на адміністрацыю. Націснуць на пастаўшчыкоў.
5. перан.; на што і без дап. Разм. Энергічна ўзяцца за што‑н. [Мельнік:] — Я б на тваім месцы, Коля, націснуў бы на вучобу! Карпюк.
6. на што і без дап. Вымаўляючы, зрабіць лагічны націск. — Ты гэта што? Смяяцца ўздумаў над начальствам? — закрычаў зноў старшыня і націснуў на слова «начальствам». Чарот. Стафанковіч.. сарваў з.. вешалкі нейкую старую вопратку і падаў Любе. — Каб дождж не прамачыў вашага дзіцяці (на слова «ваша» ён вельмі націснуў). Гэтая адзежына мне не патрэбна. Чорны.
7. што. Разм. Нацерці мазоль (мазалі).
•••
Націснуць на (усе) кнопкі (педалі) — выкарыстаць усе магчымасці для дасягнення чаго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Німала́ду ’без прычыны, немаведама за што’ (Некр.), ’невядома’ (Янк. 1). Відаць, з пяла ладу, параўн. ніўлад ’не так, як трэба’ (Сл. ПЗБ). Гл. лад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пасалу́ха, пасялу́ха ’хто без справы ходзіць па хатах’ (віц., Сл. ПЗБ). Утворана ад выразу (хадзіць) па сялу і суф. ‑(у)ха. Параўн. таксама пасялда.⇉.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мулы, ст.-бел. мулы ’высокія туфлі’ (XVI ст.), запазычана са ст.-польск. muły ’тс’, якое са ст.-франц. mule > франц. mule ’туфлі без абцасаў’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кушэ́тка ’невялікая канапа з узгалоўем, але без спінкі’ (франц. coucheite) (ТСБМ, Сцяшк.). Запазычанне праз рус. кушетка ’тс’ з франц. мовы (Шанскі, 2, 8, 464).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)