тачо́к
1. Месца, дзе малоцяць збожжа; глінабітны ток у гумне, пад паветкай; цэментаваная пляцоўка каля калгаснага свірна; расчышчаны ўчастак для малацьбы збожжа, ільну (Лёзн., Слаўг., Сур. Касп.).
2. Гумно, дзе складваюць і малоцяць збожжа (Мін., Я. Купала. Вершы. Паэмы, 1958, 18).
3. Бойкае месца, дзе збіраюцца людзі; пляцоўка, плошча (Нясв., Слаўг.).
□ Стралецкі тачок перад стралецкім замкам у Полацку, Княжы тачок перад замкам у Навагрудку.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
се́сці, ся́ду, ся́дзеш, ся́дзе; сеў, се́ла; сядзь; зак.
1. Прыняць сядзячае становішча.
Сесці на лаўку.
С. пад бярозай.
2. у што і на што. Заняць месца, размясціцца дзе-н. (для паездкі).
Сесці ў самалёт.
С. ў аўтобус.
3. за што, на што і з інф. Пачаць якую-н. справу, работу, прыняўшы сядзячае становішча.
С. за даклад.
С. за кнігу.
С. на камбайн.
С. на тэлефон (перан.: званіць доўга і ў многія месцы; разм.).
4. Быць пазбаўленым волі, змешчаным у турму згодна з прыгаворам суда.
5. Спыніць рух, палёт; апусціцца з вышыні.
Матылёк сеў на кветку.
Сонца села за лес.
Самалёт сеў на аэрадром.
6. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Асесці, паглыбіцца ў зямлю.
Сцяна села.
7. на што. Абмежаваць сябе ў чым-н., падпарадкаваць сябе якому-н. рэжыму.
С. на дыету.
С. на адну зарплату.
8. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Выскачыць, з’явіцца (пра фурункул і пад.; разм.).
На руку села балячка.
9. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Страціць сілу, напружанне, стаць слабейшым (пра пару, электрычны ток і пад.).
У машыне сеў акумулятар.
Голас сеў (стаў хрыплым).
|| незак. садзі́цца, саджу́ся, са́дзішся, са́дзіцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
current
[ˈkɜ:rənt]
1.
n.
1) плынь f.; струме́нь -я m., пато́к -у m.
river current — рачна́я плынь
air current — паве́траная плынь, паве́траны струме́нь
2) Electr. ток -у m.
3) курс, ход -у m., агу́льны кіру́нак, накірава́насьць f.
the current of public opinion — накірава́насьць публі́чнай ду́мкі
2.
adj.
1) бягу́чы, цяпе́рашні
current events — бягу́чыя падзе́і
current account — бягу́чы раху́нак
2) хадзя́чы (анэкдо́т, ве́стка)
3) агу́льнаўжыва́льны (вы́раз); агу́льнапрыня́ты, агу́льнапашы́раны (пагля́д)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Рыдня, рыдзіонка ’хата’ (Дмитриев, 241), рэдня́, рыдня́ ’тс’ (Доўн.-Зап., Шн., 23, 191), рыделька ’тс’ (Дэмб.), рыдзелька (свянц., лепей.), рыдзелка (арш.), грэдзенька (віц.), рыдля (Шн.). Нікольскі сцвярджае, гэта месца жыцця святых, суадносячы лексему з дзеясловам рыць, ад якога і паходзіць ры́для ’будыніна, ніжнія вянкі якой знаходзяцца ў зямлі’. Разам з тым ён дапускае, што рыдля — ’гумно’, у якім ток выраўноўваецца рыдлёўкай. Апошняе здаецца непраўдападобным. Хутчэй за ўсё тут маецца семантычны перанос: ’жыллё’ — ’гаспадарчы будынак’. Але гэту лексему не трэба атаясамліваць з брэсц. рыдля ’драўляны каркас у цаглянай сцяне’ (гл.). Бел. рыдня нельга аддзяліць ад віц. грыдня ’дом, хата’, ’гумно, дзе складалі збожа’, ці ад грыня, у якім ‑дн‑ перайшло ў ‑нн‑, а апошняе ў ‑н‑. Калі ўлічыць, што пачатковае г‑ у бел. гаворках магло перад зычнымі знікаць, можна сцвярджаць, што ўсе вышэй пададзеныя варыянты ўзыходзяць да ст.-бел. гридня ’прыбудова да княжацкага палаца, дзе знаходзілася варта або слугі’, ’зала для гасцей’, ’турма’, якое з’яўляецца працягам стараж.-рус. гридня ’памяшканне для целаахоўнікаў’. Апошняе паходзіць ад гридь ’грыдзь’ < ст.-сканд. griđi ’целаахоўнік’ (Фасмер, 1, 458; Лучыц-Федарэц, БЛ, 17, 65–66).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
tok, ~u
м.
1. цячэнне, ход;
tok wydarzeń — ход падзей;
tok rozmowy — ход размовы;
być w ~u — рухацца наперад;
sprawa w ~u — справа разглядаецца;
nadać czemu tok — даць ход чаму;
w ~u czego — у час чаго;
2. с.-г. абл. ток
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
zmienny
zmienn|y
1. зменлівы; пераменны; няўстойлівы; нясталы;
~а pogoda — няўстойлівае надвор’е;
~y wiatr — пераменны вецер;
~е szczęście — здрадлівае шчасце;
~y charakter — няўстойлівы характар;
2. тэх. пераменны;
prąd ~y — пераменны ток;
3. ~а ж. мат. пераменная
~е koleje losu — зменлівасць лёсу
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
электры́чны
(н.-лац. electricus)
1) які мае адносіны да электрычнасці, уласцівы ёй (напр. э. зарад, э. ток);
2) які выпрацоўвае электрычнасць, перадае яе (напр. э-ая станцыя);
3) які дзейнічае пры дапамозе электрычнасці (напр. э. матор);
4) які выконваецца пры дапамозе электрычнасці (напр. э-ая зварка);
5) які служыць для вырабу апаратуры, што працуе на электрычнасці (напр. э-ая прамысловасць);
6) які мае орган, што ўтварае разрады электрычнасці (напр. э. скат).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
бру́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Нячысты, нямыты, з прыкметнымі слядамі пылу, бруду на паверхні. Склеп быў нізкі, вільготны, з прапыленымі, бруднымі сценамі. Лынькоў. Уздыхае барадаты, а потым ідзе назад у сенцы, цяжка ступаючы бруднымі патрэсканымі нагамі па гладкай, як ток, зямлі. Мурашка. Старая выцягнула са свайго падгалоўя брудную, працёртую на спіне кашулю. Брыль. / у знач. наз. бру́днае, ‑ага, н. Да чыстага бруднае не прыстае. Прымаўка. // Непрыбраны, засмечаны, запушчаны. Цьмяны дрыготны агонь асвятліў раскошную хату — амаль пустую і страшэнна брудную. Зарэцкі.
2. Такі, дзе асноўны колер выступае невыразна, няярка. Сонца заходзіла за брудную, празрыстую павалоку. Лобан.
3. Прызначаны для адкідаў. Бруднае вядро. // Які мае дачыненне да чаго‑н. нячыстага, маркага. Брудная работа.
4. перан. Грубы, непрыстойны, агідны. Брудная лаянка. Брудныя думкі. Брудныя плёткі, намеры.
5. перан. Які выклікае маральную агіду. Брудная справа. Брудная роля. Брудная душа. □ [Ціхан] прызнаўся Мальвіне, што даўно хацеў уцячы з-пад начальства Мачуліна, бо той — чалавек нікчэмны і брудны. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аслабані́ць, ‑ню, ‑ніш, ‑ніць; зак.
Разм.
1. што. Зрабіць пустым, парожнім, нічым не занятым. Госці.. павесілі верхнюю вопратку на вешалку, якую Вольга гасцінна аслабаніла ад свайго адзення. Корбан. Трэба было скарэй сцерці гэты лён, каб аслабаніць ток. Чарнышэвіч. // Пакінуць, вызваліць што‑н. [Начальнік:] — У дваццаць чатыры гадзіны аслабаніць гэту кватэру. Лынькоў.
2. каго-што. Тое, што і вызваліць (у 1, 2 знач.). Аслабаніць ваеннапалонных. Аслабаніць горад.
3. каго-што. Вызваліць каго‑, што‑н. з таго або ад таго, што трымае, не адпускае. Аслабаніць сініцу з сіла. // Даць палёгку каму‑, чаму‑н. Аслабаніць рукі. // перан. Перастаць абцяжарваць, скоўваць каго‑н. у яго дзеяннях, учынках. Аслабаніць ад апекі.
4. каго. Дазволіць не выконваць які‑н. абавязак. [Кацярына:] — Ад усякіх іншых работ аслабаніце, каб можна было сядзець усё лецечка толькі на сваім участку. Кулакоўскі. // Вызваліць, зняць з пасады. Абдумаўшы грунтоўна коўзкае пытанне, Заяву падала [Ліса:] «Прашу аслабаніць па ўласнаму жаданню». Валасевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
палі́цца 1, паліцца; незак.
1. Мець у сабе раскладзены агонь (пра печ, пліту і пад.). Паліліся печы, і роўныя слупы дыму ўздымалася ў неба. Шчарбатаў. У доме.. горача палілася часовая печ, зробленая з жалезнай бочкі; трубы былі выведзены ў акно. Шамякін. / у безас. ужыв. Было ўжо зусім холадна, і раніцою і вечарам палілася ў печы. Парахневіч.
2. Зал. да паліць 1 (у 1–3 знач.).
палі́цца 2, ‑льюся, ‑льешся, ‑льецца; ‑льёмся, ‑льяцеся і ‑ліюся, ‑ліешся, ‑ліецца; ‑ліёмся, ‑ліяцеся; пр. паліўся, ‑лілася, ‑лілося; заг. паліся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пачаць ліцца (у 1–3 знач.). На дварэ закіпеў лівень, і звонка са страхі палілася вада, разбіваючыся на пырскі. Адамчык. Раптам палілося святло з усіх вулічных лямп — электрастанцыя дала ток. Чорны. І пальецца ў цішы Песня — водгук душы, Песня радасці... смутку... і болю... Трус.
2. Паліць, абліць сябе; абліцца. Паліцца з вядра.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)