*Вамі́т, воміт ’рвота, ваніты’ (КЭС). З польск. womit ’тс’ < лац. vomitio ’тс’ (Кюнэ, Poln., 115; Брукнер, 630). Пераход м > н у ванітаваць (гл.) Кюнэ тлумачыць народна-этымалагічным збліжэннем (з *ваняць?). Гл. Рудніцкі, 1, 475.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Га́ўрык ’уласнае імя Гаўрыла’, ’ілгун’ (Бяльк.). Рус. Га́врик ’тс’, га́врик ’прасцяк, хітрун, хлапец’. У аснове ляжыць запазычанне з грэч. імя Γαβριήλ (гл. Фасмер, 1, 379). Пераход уласнага імя ў катэгорыю агульных назваў вядомы ў многіх мовах.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Леча́я, лечэя, ліпак, лёчая ’адтуліна, дзірка ў верхнім камені жорнаў для засыпкі збожжа’ (Тарн.; лін., Шатал.; пух., ганц., калінк., Сл. паўн.-зах., Ян.). З ечая (пераход и‑ > л’). Параўн. ачай ’тс’ (Сл. паўн.-зах.), ячэйка (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Меќалка ’коцік на дрэвах’ (Янк. 2). Відаць, да мека ’мядзведзь’. Аналагічны семантычны пераход ’назва звера’ > ’коцік на дрэвах’ назіраецца ў бел. коцік, польск. kotka, славен. mačica, ням. Kätzchen, якія звязаны з ’кот’, чэш. jehněda — з ’ягнё’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прагрэ́с ’рух наперад, пераход на больш высокую ступень развіцця’ (ТСБМ). Запазычанне XIX ст. (Гіст. лекс., 250) з рус. прогре́сс ’тс’ (Крукоўскі, Уплыў, 97), дзе праз польск. progress або ням. Progress < лац. progressus ’поспех’ (Фасмер, 3, 372).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
перала́з Месца, дзе пералазяць цераз агароджу, каля якой ёсць па адной ступеньцы паабал; пераход, вароты з асобных адсоўных жардзінак (БРС).
2. Месца, дзе перабягаюць звяры (Смален.).
□ ур. Пералаз (балота) каля в. Бахань Слаўг.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
генераліза́цыя
(ад лац. generalis = агульны, галоўны)
1) абагульненне, лагічны пераход ад прыватнага да агульнага; падпарадкаванне прыватных з’яў агульнаму прынцыпу;
2) пашырэнне хваробатворнага працэсу па ўсім арганізме або органе.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
◎ Карно́ткі ’кароткі’ (зэльв. Сцяц.; Шатал.). Параўн. карнет (гл.) ’тс’, да карпаць (гл.). Непасрэднае ўтварэнне ад карнаты + суфікс ‑ъkъ, магчыма, пад уплывам кароткі. Пераход а > о або пад націскам (тыпу штаны > штонікі), або таксама па аналогіі з кароткі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Самту́к ’апалонік (малькі жабы)’ (воран., Сл. ПЗБ). З літ. samtùkai мн. ’апалонікі’, дэмінутыў да sámtis ’апалонік (лыжка)’; семантычны пераход пад уплывам бел. аналагічнага пераходу; гл. Грынавяцкене і інш., Lietuvių kalbotyros klausimai, 1975, XVI, 188; Лаўчутэ, Балтизмы, 72.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лю́ра ’ліра, беларускі народны струнны музычны інструмент з клавішамі і корбай’ (Мал.). Да лі́ра (гл.). Пераход і > ю адбыўся, відаць, на бел. тэрыторыі, а не працяг ст.-грэч. λύρα ’ліра, лютня’. Аб такім пераходзе гл. Карскі (1, 225).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)