Кампа́нія ’група блізка знаёмых людзей, якія разам праводзяць час’, ’аб’яднанне прадпрыемцаў, ваенны паход’ (ТСБМ, Яруш.), кампа́ня ’таварыства, кампанія’, кынпа́нія, кумпа́нія ’тс’ (Бяльк.). Ст.-бел. компания, конпания (XVII ст.), запазычанне са ст.-польск. kompania, якое з італ. compagnia < нар. лац. *campānia < compagno ’таварыш’ (Булыка, Запазыч., 164; Слаўскі, 2, 394–395). Пазней, у XIX–XX стст. на значэнне лексемы ўплывалі (праз рус. мову) ням. і франц. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ра́тны 1 ’ваенны, баявы’ (ТСБМ, Нас.): ратны чарвяк ’лічынка грыбнога камара’, паходжанне назвы тлумачыцца яе паводзінамі: “Лічынкі гэтага насякомага збіраюцца ў вялікую групу і пачынаюць “падарожнічаць”. Яны белага колеру і паўзуць суцэльнай лентай, шырынёю да двух сантыметраў і даўжынёю да чатырох-шасці метраў, за што і атрымалі сваю народную назву” (Кахманюк, Родная прырода, 1978, 6, 13). Гл. раць.
Ра́тны 2 ’арэндны’: ратные грошы (Нас.). Ад ра́та (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
канане́рка
(фр. canonnière)
невялікі ваенны карабель з артылерыйскім узбраеннем, прызначаны для дзеянняў у прыбярэжных раёнах мора і ў рэках.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
аташэ́
(фр. attaché)
спецыяліст-кансультант у якой-н. галіне пры пасольстве (напр. ваенны а., гандлёвы а.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Мішэнь ’цэль пры вучэбнай або трэніровачнай стральбе’, ’асоба, прадмет нападак’ (ТСБМ), рус. мишень ’тс’. Ст.-рус. мишень ’пячатка, знак, кляймо, круглая пласціна’ (XIV ст.), а з XVII ст. ’цэль, у якую страляюць’, было запазычана са ст.-уйгурск. мовы, у якой — з перс. нишан (nišan) ’знак’ (Аракін, Тюркизмы, 130). Крукоўскі (Уплыў, 73) мяркуе, што мішэнь як ваенны тэрмін пранікла з рус. мишень, якое Фасмер (2, 630) выводзіць з тур. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
улі́к, -у, м.
1. Устанаўленне наяўнасці, колькасці чаго-н. шляхам падлікаў.
У. тавараў.
Магазін зачынены на ў.
Бухгалтарскі ў.
2. Рэгістрацыя з занясеннем у спісы асоб, якія знаходзяцца дзе-н.
Браць на ў.
Стаць на ў.
Зняцца з уліку.
Ваенны ў.
3. Прыняцце пад увагу чаго-н.
Пры ўліку ўсіх абставін.
|| прым. уліко́вы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Уліковая дакументацыя.
Уліковая плошча.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
мілітары́зм
(фр. militarisme, ад лац. militaris = ваенны)
палітыка нарошчвання ваеннай магутнасці дзяржавы з мэтай падрыхтоўкі да вайны.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
militärisch
1.
a вае́нны, вайско́вы
ein ~er Gruß — адда́ча чэ́сці
2.
adv па-вае́ннаму
~ grüßen — аддава́ць чэ́сць
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
warlike
[ˈwɔrlaɪk]
adj.
1) гато́вы да вайны́, баяздо́льны, боегато́вы
2) ваяўні́чы
warlike tribes — ваяўні́чыя плямёны
a warlike speech — ваяўні́чая прамо́ва, прамо́ва з пагро́замі вайны́
3) вае́нны
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Раць ’войска, ваенны атрад; бітва, вайна’ (ТСБМ, Сержп. Казкі). Параўн. рус. рать, укр. рать ’бітва, змаганне; войска’, серб.-харв. ра̏т ’вайна’, балг. рат ’вайна; войска’, ст.-слав. рать ’бітва, бой, барацьба, вайна’. Прасл. *ratь выводзіцца з і.-е. *rō‑ti‑s (Глухак, 519), параўн. ст.-інд. ṛtìs ’напад’, авест. ərətiš ’энергія’, грэч. ἔρις ’спрэчка, спаборніцтва’, ст.-в.-ням. ernust, с.-в.-ням. ernest ’барацьба, сур’ёзнасць’, лат. erroties ’злавацца’. Гл. таксама ра́таваць, ратны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)