Баўтру́к ’абжора, дармаед’ (Касп.), Баўтрамей (уласн. імя) (Нас.), ’непаваротлівы хлопчык, які толькі капрызіць’ (Нас.), баўтрю́к ’нехлямяжы, таўстапузы чалавек’ (Нас.), баўтру́с ’непаваротлівы, свавольны хлопчык’ (Нас.). Рус. дыял. бавтрю́к ’бялізны чалавек; гультай, дармаед’ (смал.). Параўн. і ўкр. прозвішча Бовтру́к. Ад уласнага імя Баўтрамей (так Нас.), скарочаныя формы якога давалі розныя пейаратыўныя назвы (параўн. Брукнер, 15).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ага́зны, агазлівы ’надакучлівы, свавольны’ (Касп.), агазлы (так гавораць пра рэч, якая няўдала зроблена і выгляду не мае) (КЭС, лаг.). Параўн. славен. gáziti se ’выклікаць агіду’ (Безлай, ВЯ, 1967, 4, 53). Магчыма, да *gazditi < *gadditi (Трубачоў, Этимология, 1972, 23). Параўн. славенскі дублет gáziti se/gáditi se з бел. гадзіцца ’адчуваць агіду’ і агазлы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Пу́гаўка 1 ’гузік’ (чач., лоеў., ветк., Мат. Гом.; Мат. Маг.), рус. пуговка ’тс’. Арэальнае інавацыйнае ўтварэнне ад *pqgy, pogbvb, цэнтр якога знаходзіўся на рускай моўнай тэрыторыі.

◎ Пу́гаўка 2 (пу́говка) ’п’яўка’: напився якъ пуговка (Нас.), пу́‑ гаўка ’балотная п’яўка’ (дзісн., Крывіч, 1924, 2, 108). Утворана ад пу́гаць ’прагна піць’ (гл.), так яшчэ ў Насовіча.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ра́каўнік 1 ’шабельнік, расліна падобная да бабоўніку’ (вілен., Кіс.; ЭПБ). Няясна. Магчыма, названа так з-за вузлаватых каранёў, параўн. іншыя народныя назвы — грэбнік, бацянавы ножкі. Параўн. тлумачэнне, якое датычыць бабоўніку: бобоўнік крэстамі росце (ТС). Да рак 1 (гл.).

Ра́каўнік 2 ’хмызняковы від вярбы’ (ТС): крушна́я кора́ на ра́коўніку. Магчыма, да ра́кавіна 3 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тако́лечы ’нядаўна, толькі што’ (Сцяшк.). Няясна; другая частка слова адпавядае ‑колечы (гл.), прадстаўленаму ў спалучэннях каліколечы (гл.), хто‑ко́лечы ’хто-небудзь’, што‑ко́лечы ’што-небудзь’, утворанаму са спалучэння часціц *‑kole (ESSJ SG, 1, 318) і ўзмацняльнага ‑чы (параўн. цяперачы) або з *tako‑lĕ‑či, гл. так, а таксама ESSJ SG, 1, 305, 319.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

uparty

upart|y

упарты;

~y jak osioł — упарты як асёл;

na ~ego — а) у крайнім выпадку; калі ўжо так пайшло;

усімі праўдамі і няпраўдамі

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

powiedzieć

powiedz|ieć

зак. сказаць; вымавіць;

co chcesz przez to ~ieć? — што ты хочаш гэтым сказаць?;

~my — скажам;

że tak powiem — так бы мовіць

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

dziś

1. сягоння, сёння;

do dziś dnia (po dziś dzień) — да сённяшняга дня;

2. цяпер;

dziś się tak nie mówi — цяпер так не кажуць

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

абы-я́к нареч.

1. небре́жно, как попа́ло; ка́к-нибудь; ко́е-ка́к; лишь бы как; (недобросовестно — ещё) хала́тно;

зро́блена абы-я́к — сде́лано небре́жно (как попа́ло, ка́к-нибудь, ко́е-ка́к, лишь бы как);

2. (всё равно как) как уго́дно, как попа́ло;

3. (безразлично) равноду́шно;

глядзе́ць абы-я́к — смотре́ть равноду́шно;

◊ так-ся́к, абы-я́к — так-ся́к, ко́е-ка́к;

не абы-я́к — как сле́дует, изря́дно; не ка́к-нибудь, не лишь бы как

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

няха́й

1. частица пусть;

н. ву́чыцца, калі́ хо́ча — пусть у́чится, е́сли хо́чет;

н. адка́жа на пісьмо́ — пусть отве́тит на письмо́;

2. частица (при призыве, пожелании) да; чтоб;

3. союз уступ. пусть;

зада́ча н. ця́жкая, але выкана́льная — зада́ча пусть тру́дная, но выполни́мая;

◊ н. сабе́ — пусть себе́;

н. бу́дзе так — так и быть;

н. бу́дзе, што бу́дзе — будь что бу́дет;

н. яго́ галава́ не балі́ць — пусть он об э́том не беспоко́ится

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)