артагене́з
(ад арта- + -генез)
тэорыя развіцця жывой прыроды, паводле якой эвалюцыя арганізмаў адбываецца ў строга вызначаных напрамках, без прыроднага адбору.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
кабрыяле́т
(фр. cabriolet)
1) лёгкі двухколы экіпаж 1 з адным сядзеннем без козлаў;
2) кузаў легкавога аўтамабіля з адкідным верхам.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
нож нож, род. нажа́ м.;
перочи́нный нож сцізо́рык;
складно́й нож склада́нчык, склада́ны но́ж;
◊
быть на ножа́х быць на нажа́х;
э́то — нож в се́рдце гэ́та — нож у сэ́рца;
без ножа́ заре́зать без нажа́ зарэ́заць;
приста́ть с ножо́м к го́рлу прыста́ць з нажо́м да го́рла;
нож в спи́ну нож у спі́ну;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Ex uno flore trahitur bene melque venenum
3 адной кветкі здабываюць і мёд і атруту.
Из одного цветка добывают и мёд и яд.
бел. Адны вочы і плачуць і смяюцца. 3 аднаго дрэва і крыж і палата.
рус. Нет розы без шипов, нет пчёлки без жальца. Хорош цветок, да остёр шипок. Из одного дерева икона и лопата. Из одного гнезда сокол и ворона вывелись.
фр. Il n’y a pas de roses sans épines (Нет роз без шипов).
англ. No rose without a thorn (Нет роз без шипов). Every white has its black (На каждое белое есть чёрное). There is no wheat without chaff (Нет пшеницы без жмыха). No sweet without some bitter (Нет сладкого без горького).
нем. Keine Rose ohne Dorn (Нет розы без шипа).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Рдза ’маланка без грому’ (брасл., ДАБМ, камент.; даўг., Сл. ПЗБ). Паланізаваная форма да ржа (гл.), параўн. польск. (у Летуве) rdza ’маланка без грому’, якое ў фразеалагізме rdza trzęsi, г. зн. rdzą trzęsi ’трасе іржу’ (Буга, Rinkt., 3, 431), з’яўляецца калькай з літ. rūda krečia ’трэсці іржу’, ’іржа трасе’ (Анікін, Из истории рус. сл. 165–166). Параўн. лат. rūsa ’іржа’ і ’бліскавіца, зарніца’. Аднак лінгвагеаграфія, параўн. рус. уладз. ржа ’зіхаценне, ззянне маланкі ноччу, калі, паводле павер’я, наліваецца жыта’, пярэчыць гэтаму. Хутчэй за ўсё, супольнае балтаславянскае ўтварэнне на базе міфалагічных уяўленняў аб тым, што маланка без грому спальвае (робіць чорнымі, іржавымі) плады і жыта, параўн. іржа ’галаўня (чорнае зерне ў коласе)’, а таксама палес. аріхава маланка ’маланка без грому’, якая паводле вераванняў, выпальвае ядра арэхаў і робіць іх чорнымі або пустымі; аналагічная сувязь ’маланка’ — ’арэх’ вядомая ва ўсіх славянскіх традыцыях, параўн. Слав. др., 2, 281–282.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зару́пець сов., разг. (каму)
1. забеспоко́ить (кого), нача́ть беспоко́ить (трево́жить, забо́тить) (кого);
2. (с инф. и без него) безл. захоте́ться;
1, 2 см. ру́пець
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
пагарджа́нне (кім, чым) ср. пренебреже́ние (к кому, чему и без доп.), высокоме́рие (по отношению к кому, чему), высокоме́рность ж. (по отношению к кому, чему)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
лапата́ць несов.
1. хло́пать; (о механизме — ещё) тарахте́ть;
2. разг. (пустословить, говорить без умолку) болта́ть, тарато́рить; тарахте́ть, треща́ть;
3. разг. (невнятно, несвязно говорить) лопота́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
ці́хенька нареч.
1. (без шума) тихо́нько;
2. (тайком, незаметно) тихо́нько, потихо́ньку;
3. (не торопясь) потихо́ньку, ме́дленно;
4. осторо́жно;
ц., не ўпадзі́ — осторо́жно, не упади́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Галу́твы ’замёрзлая зямля або гразь; груда’ (віц., Яшкін). Параўн. галу́та ’замёрзлая зямля без снегу’ (Шатал.). Можна меркаваць, што тут нейкія формы з уканнем (фанетычным або як вынік уплыву іншых слоў — сказаць цяжка). Параўн. падобныя формы з рус. мовы: голутва́, голудьба ’замёрзлыя кучы зямлі восенню’. Здаецца, што зыходныя формы для бел. мовы былі *golotva, *golota ад *golъ; параўн. важны элемент семантыкі ў слове галу́та: ’замёрзлая зямля без снегу’ (!).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)