растапі́ць, ‑таплю, ‑топіш, ‑топіць; зак., што.
Нагрэўшы, прымусіць растапіцца. Растапіць воск. □ Прыгрэе цёплае сонца, растопіць гурбы снегу. Гартны. Дождж растапіў снег, і цяпер на лёдзе стаяла падсінелая спадыспаду вада. Асіпенка. // перан. Прымусіць знікнуць, рассеяцца (пра што‑н. непрыемнае). [Маша] ўсміхнулася, але ўсмешка не растапіла халоднага неразумення і не зварухнула застылыя рысы твару. Шамякін. Крыўду на лёс і на жыццё .. [бацька] панёс ад нас назаўсёды, крыўду, якую мы, яго дзеці, павінны былі растапіць сваімі клопатамі і ўвагай. Дамашэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Los
n -es, -
1) жэ́рабя
das ~ fällt auf ihn — жэ́рабя па́ла на яго́
das ~ ist gefállen — перан. вы́бар зро́блены, рашэ́нне прыня́та
2) латарэ́йны біле́т
er hat das gróße ~ gewónnen — яму́ даста́ўся са́мы вялі́кі вы́йгрыш
3) лёс, до́ля
sein ~ (gedúldig) trágen* — (цярплі́ва) не́сці свой крыж
únter séinem ~ zusámmenbrechen* — не вы́несці ўда́раў лёсу
mit séinem ~ hádern — нарака́ць на свой лёс
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
dola
dol|a
ж.
1. доля; лёс;
gorzka ~a — горкая доля;
2. разм. доля; частка;
każdy otrzymał swoją ~ę — кожны атрымаў сваю долю
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
лячы́ць, лячу, лечыш, лечыць; незак., каго-што.
Імкнуцца паправіць, вярнуць здароўе пры дапамозе лекаў і іншых медыцынскіх сродкаў. Лячыць хворага. □ Цэлы год лечаць .. [Сасакі] дактары і ніяк не могуць вылечыць, не могуць перамагчы лютай, няўмольнай хваробы. Арабей. // Прымяняць лекі і іншыя медыцынскія сродкі для вылечвання якога‑н. хворага органа. Лячыць сэрца. Лячыць лёгкія. // Прымаць захады для спынення якой‑н. хваробы. Лячыць грып. // перан. Разм. Адбудоўваць, аднаўляць. Край ажывае, Лечыць свае раны, Будуе дбайна Свой шчаслівы лёс. Астрэйка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
невясёлы, ‑ая, ‑ае.
1. Які сумуе; сумны. [Сярго:] Вы што ж такі пануры, невясёлы? [Бэсман:] У нас вясёлага не вельмі шмат. Глебка. Убачыўшы свайго сябра невясёлым, Ціма запытаў: — Чаго такі кіслы? Шчарбатаў. // Які выражае смутак, журбу. Невясёлая ўсмешка. Невясёлыя вочы.
2. Які выклікае смутак, журбу; непрыемны. Невясёлы мой лёс, невясёлы... Пакідаю я родныя сёлы. Куляшоў. Покут голы, невясёлы, Як у той павеці. Крапіва. Ноччу Мікола не спаў. Сядзеў каля папялішча пад уцалелай яблыняй і думаў невясёлую думу. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ні́ва, ‑ы, ж.
1. Апрацаванае пад сяўбу або засеянае поле. У рукі ўласныя свой лёс Узяў народ вольналюбівы, На вогнішчах палацы ўзнёс, Ператварыў балоты ў нівы. Крапіва. У збожжа ўсякае ніва прыбралася, — Хараства там якога няма! Купала. // Пра збажыну, якая расце на полі. Нерухомыя разлівы пшанічнай нівы нібы абсыпаліся драбнюткімі бліскаўкамі. Беразняк.
2. перан. Галіна дзейнасці. — Жадаю поспехаў на высакароднай ніве асветы, — пакланіўся .. [аграном] Рыце. Васілевіч. Піліп Пестрак раней за Танка выйшаў на літаратурную ніву. У. Калеснік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
реши́ть сов.
1. (задачу, уравнение) рашы́ць;
2. (принять решение) вы́рашыць;
я реши́л оста́ться я вы́рашыў заста́цца;
3. уст. (закончить, довести до конца) ко́нчыць, ско́нчыць;
4. (убить) прост. ско́нчыць;
◊
реши́ть чью́-л. судьбу́ вы́рашыць чый-не́будзь лёс; забі́ць, загубі́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Кон 1 ’месца, дзе ставяцца фігуры, якія трэба выбіваць (пры гульні ў гарадкі і г. д.)’ (ТСБМ), ’галоўнае месца дзеяння на пляцоўцы, на якім стаяць удзельнікі гульні’ (Нар. словатв.). Гл. кон 3.
Кон 2 ’гульня ў мяч’ (Ян.). Гл. кон 1.
Кон 3 ’чарга, лёс’ (Нас.). Укр. кін ’месца гульні’ і ’месца смяротнай кары’, рус. кон ’рад, чарга’, ’канец, мяжа, рубеж’, ст.-рус. конъ ’тс’, серб.-харв. ко̏н ’пачатак і канец’, ст.-чэш. kon ’канец’, н.-луж. kón ’тэрмін, момант’. Прасл. konъ зберагло рэфлексацыю толькі ў частцы славянскіх моў, у іншых яго выцесніла вытворнае konьcь. Разглядаемае слова знаходзіцца ў рэгулярных апафанічных адносінах з прасл. čęti (гл. пачаць). Гл. Трубачоў, Эт. сл., 10, 195–196.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зане́сці, -нясу́, -нясе́ш, -нясе́; -нясём, -несяце́, -нясу́ць; -нёс, -не́сла; -нясі́; -не́сены; зак.
1. каго-што. Несучы, даставіць куды-н. мімаходам, па дарозе.
З. кнігі ў бібліятэку.
2. каго-што. Закінуць, прымусіць апынуцца дзе-н. вельмі далёка, накіраваць не туды, куды належыць.
Лёс занёс майго таварыша на Далёкі Усход.
Куды гэта вас занесла?
3. што. Падняць або, падняўшы, адвесці ўбок.
З. канец бервяна.
З. руку для ўдару.
4. каго-што. Запісаць, упісаць у што-н.
З. на Дошку гонару.
З. чыю-н. думку ў пратакол.
5. звычайна безас., што. Засыпаць, замесці.
Дарогу занесла снегам.
|| незак. зано́сіць, -но́шу, -но́сіш, -но́сіць.
|| наз. зано́с, -у, м. (да 5 знач.) і занясе́нне, -я, н. (да 3 і 4 знач.).
|| прым. зано́сны, -ая, -ае (да 2 і 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
gwiazda
gwiazd|a
ж.
1. зорка;
2. перан. зорка; шчасце; лёс;
wierzyć w swą ~ę — верыць у свой лёс (у сваю зорку);
3. перан. зорка; знакамітасць;
~a filmowa — кіназорка;
typ spod ciemnej ~y разм. падазроная (цёмная) асоба;
~a przewodnia — пуцяводная зорка;
~a morska заал. марская зорка;
chodzić z ~ą — калядаваць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)