апрача́ и апро́ч предлог с род. кро́ме, поми́мо;
до́ма ўсе, а. ба́цькі — до́ма все, кро́ме отца́;
а. сы́на, у яго́ на выхава́нні пляме́ннік — поми́мо сы́на, у него́ на воспита́нии племя́нник
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Бац 1 ’пацук’ (Касп., Сцяшк. МГ, Янк. Мат., Інстр. II). Параўн. і бацу́к ’вадзяны пацук’ (Лысенка, ССП). Усё гэта формы з азванчэннем да пацук, пац ’тс’ (гл.).
Бац 2 ’малое дзіця, вельмі рухавае’ (Янк. Мат.). Гэта пераноснае ўжыванне слова бац ’пацук’. Магчыма, далей сюды адносяцца таксама (спачатку як пераносныя назвы) бацю́к, бацю́та хлопчык’ (Касп.), бацю́та ’перарослы гарэза’ (Нас.). Але не выключаецца, што апошнія словы — утварэнне ад ба́ця, ба́цька. Параўн. бацю́та, бацю́ля ’сын, які падобны да бацькі тварам ці ўчынкамі’ (Яўс.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
настро́іць, -ро́ю, -ро́іш, -ро́іць; -ро́ены; зак.
1. што. Надаць музычнаму інструменту пэўнае гучанне.
Н. гітару.
2. што. Прыстасаваць для прыёму якіх-н. радыёхваль.
Н. прыёмнік на кароткія хвалі.
3. што. Наладзіць, прывесці ў патрэбны тэхнічны стан (спец.).
Н. станок.
4. перан., каго (што). Выклікаць які-н. настрой або якія-н. пачуцці ў каго-н.
Н. на вясёлы лад.
Н. сына супраць бацькі.
|| незак. настро́йваць, -аю, -аеш, -ае.
|| звар. настро́іцца, -ро́юся, -ро́ішся, -ро́іцца (да 2 і 4 знач.); незак. настро́йвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. настро́йка, -і, ДМ -стро́йцы, ж. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
стро́гі, -ая, -ае.
1. Вельмі патрабавальны.
С. дырэктар.
Строгія бацькі.
2. Вельмі сур’ёзны, суровы, які не дапускае ніякіх паблажлівых адносін.
С. нагляд.
Строгае папярэджанне.
3. Які не прызнае ніякіх адхіленняў ад нормы, абсалютна дакладны.
С. бальнічны рэжым.
Строгая канспірацыя.
С. улік дакументаў.
4. Які не дапускае адхіленняў ад правіл паводзін, ад агульнапрынятых маральных норм.
Сям’я строгіх правіл.
5. Які адпавядае патрабаванням пэўнай нормы, правільны.
Будынак, пабудаваны ў строгім стылі.
6. Пра адзенне, знешнасць, абстаноўку і пад.: без упрыгожанняў, просты, але з густам.
Строгае плацце.
С. набор мэблі для залы.
|| наз. стро́гасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
упе́рад.
1. прысл. У напрамку перад сабой, у напрамку паступальнага руху.
Зрабіць два крокі ў.
У., да новых перамог!
Рухаць навуку ў. (перан.). Крок у. (перан.: поспех у чым-н.).
2. прысл. Спярша, раней, раней за каго-, што-н.; некалі, даўней.
У. падумай, а потым гавары.
Ён управіўся з заданнем у. за мяне.
Тут у. было зусім па-іншаму.
3. прысл. У лік будучага, авансам.
Узяць грошы за месяц у.
4. прыназ. з Р. Раней за каго-н.
Не лезь у. бацькі ў пекла (прымаўка пра непатрэбную паспешлівасць).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нудзі́цца, нуджу́ся, ну́дзішся, ну́дзіцца; незак.
Адчуваць нуду, быць у стане нуды (у 1 знач.). — Ты дужа не нудзіся, дачушка. Слязамі гору не паможаш, — супакойвалі Настасю бацькі. «Работніца і сялянка». З-за ельнічку даносіліся чужая п’яная песня з выкрыкамі ды час ад часу кулямётныя чэргі дазорных, якія, мусіць, нудзіліся ў адзіноце... Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
крамяне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Станавіцца крамяным; цвярдзець, налівацца. Алесь раптам успамінае, што ў Тасьчынага бацькі ў гародчыку крамянеюць раннія яблыкі. Хадановіч.
2. Станавіцца здаровым, бадзёрым (пра чалавека). [Халадок] здаровы, ад яго крамянееш і адчуваеш; як падужэў ад працы і загару за лета. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адзінакро́ўны, ‑ая, ‑ае.
Які паходзіць ад аднаго бацькі, але ад розных маці (пра дзяцей). // Які звязаны агульнасцю паходжання (аб братэрскіх народах, дзяржавах). Над працоўнымі Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны навісла пагроза трапіць у рабства да гітлераўскай Германіі. У такіх умовах Савецкі ўрад прыняў рашэнне аб аказанні дапамогі сваім адзінакроўным братам. «Весці».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
святлі́ца, ‑ы, ж.
Уст. Светлы, чысты пакой у хаце, прызначаны звычайна для прыёму гасцей. Гэтая прасторная святліца з мноствам фікусаў, аганькоў, руж, пальмаў, якімі былі застаўлены ўсе вокны і палавіна падлогі, і была кватэрай Сашы. Шамякін. Пасядзела на кухні ў кутку з дзіцём я — не пусцілі ў святліцу бацькі. Куляшоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сло́тны, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. Сыры, з дажджом або мокрым снегам. Слотная восень. □ Бульба пячэцца, полымя шугае. А ты сядзі і — калі дзень слотны, непагодлівы — працягвай толькі да агню то адну, то другую руку. Васілевіч.
2. перан. Надакучлівы, назойлівы. Маці Вацікава дзецьмі абнядужала, а да бацькі прыкараскалася слотная трасца. Баранавых.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)