То́чна 1, то́чне ’дакладна, сапраўды’ (Ян.; калінк., З нар. сл.), то́чно ’дакладна’ (Вруб.), ’нібы, быццам, якраз’ (ТС). Укр. то́чно, рус. то́чно ’дакладна’ развіліся са стараж.-рус. прыметніка точьныи ’падобны, адпаведны’ < ст.-слав. тъчьнъ ’аднолькавы, падобны’, які ўзыходзіць да наз. точь ’кропка’ < прасл. *tъčь < *tъk‑jь ад *tъkti ’тыкаць’ (Фасмер, 4, 90; ЕСУМ, 5, 611). Формы на ‑не ўзніклі пад уплывам польскай мовы (параўн. dokładnie ’дакладна’, pewnie ’ўпэўнена’ і інш.). То́чна ’іменна’ ў вырабе так точна! (ТСБМ) узята з рускай вайсковай тэрміналогіі.

То́чна 2 ’цягне на ваніты’, ’туга, нуда бярэ’ (Нас.), ’млосна, моташна, нудна’ (Тур.), то́чно ’сумна, журботна, тужліва’ (ваўк., Арх. Федар.), то́шна ’сумна, нудна’ (Касп.), ’цяжка’ (Жд. 1), ’моташна, млосна’ (Сл. ПЗБ), то́шно ’тс’ (Вруб.), то́скна ’тужліва, журботна’ (Ласт.), ст.-бел. то́шно ’тс’ (Альтбаўэр); тачнава́ць (то́чноваць) ’тужыць, нудзіцца’ (Нас.), ташнава́ць (тошнова́ць) ’тс’ (Нас., Рам. 8–9), ст.-бел. тошнити ’мець цягу, цягнуцца’, тошнитися ’станавіцца непрыемна’ (Сл. Скар.). Укр. то́шно ’цяжка, моташна’, рус. то́шно ’тс’, ’нудліва’, ’агідна, гідка’, ’млосна, прыкра’, польск. tęskno ’сумна’, ’тужліва, нудна’ (‑ę‑ мае другасны характар), teszny ’сумны, журботны’, tesznić ’сумаваць, тужыць’, ст.-польск. teskno, tesznie, teszno ’прыкра, непрыемна’, н.-луж. tešny, tešliwy ’баязлівы’, ’той, у каго сціскаецца сэрца ад жуды’, ’цяжкі, змрочны’, в.-луж. tešny, tyšny ’трывожны, смутны, баязлівы, журботны’, чэш. teskno ’сумна, тужліва’, славац. tesno ’тс’, cno (< *tskno) ’тс’. З прасл. дыял. *tъsknъ ’смутны, сумны, прыгнечаны’ (Борысь, 632) ці з *tъščьnъ (Фасмер, 4, 90), звязанага генетычна з прасл. *tъska ’смутак, прыгнечанасць, дрэннае самаадчуванне’, ’моташнасць, цяга да ванітаў’, ’млоснасць’, стараж.-рус. тъска ’цяжкая сітуацыя’, ’бура на моры’, ’гора, сум, непакой’ (Фасмер, 4, 90; ЕСУМ, 5, 612), гл. таска. Пераход ‑шн‑ у ‑чн‑ пры ад’ідэацыі звычайнай мены ‑чн‑ у ‑шн‑ у беларускіх і часткова рускіх гаворках.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

дакла́дна нареч.

1. то́чно;

2. допо́длинно, достове́рно;

3. чётко, отчётливо;

4. обстоя́тельно, тща́тельно;

1-4 см. дакла́дны

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

спра́ўна нареч.

1. испра́вно;

2. ло́вко, расторо́пно;

3. то́чно, аккура́тно, хорошо́;

4. разг. (зажиточно) в доста́тке, хорошо́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

нібы́

1. союз сравнит. сло́вно, бу́дто, как бу́дто, то́чно;

гул нараста́ў, н. пры абва́ле ў гара́х — гул нараста́л, сло́вно (бу́дто, как бу́дто, то́чно) при обва́ле в гора́х;

ён падміргну́ў мне, н. змо́ўшчык — он подмигну́л мне, сло́вно (бу́дто, как бу́дто, то́чно) загово́рщик;

бяжы́ць, н. з ланцуга́ сарва́ўся — бежи́т, сло́вно (бу́дто, как бу́дто, то́чно) с це́пи сорва́лся;

2. частица бу́дто, бу́дто бы; (при обозначении мнимости — ещё) я́кобы; (при обозначении предположительности — ещё) вро́де;

н. хто́сьці кра́дзецца — бу́дто (бу́дто бы, вро́де) кто́-то подкра́дывается;

хадзі́лі чу́ткі, што мост н. ўзарва́ны — ходи́ли слу́хи, что мост я́кобы взо́рван

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ве́рно

1. нареч. (правильно) пра́вільна, слу́шна; (точно) дакла́дна;

2. нареч. (преданно) ве́рна; адда́на;

3. в знач. вводн. сл. (вероятно) пэ́ўна, му́сіць, ма́быць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

дакла́дней нареч. сравнит. ст.

1. точне́е, поточне́е, бо́лее то́чно;

2. чётче, бо́лее чётко; отчётливее, бо́лее отчётливо;

3. обстоя́тельнее, бо́лее обстоя́тельно; тща́тельнее, бо́лее тща́тельно

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

соро́ка зоол. саро́ка, -кі ж.;

◊

зала́дила соро́ка Я́кова погов. ≅ дзяўбе́ ўсё то́е са́мае;

соро́ка на хвосте́ принесла́ саро́ка на хвасце́ прыне́сла;

как (то́чно) соро́ка на колу́ верте́ться як саро́ка на кале́ вярце́цца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

якра́з

1. нареч. как раз; ро́вно;

гэ́та зда́рылася я. апо́ўначы — э́то случи́лось как раз (ро́вно) в по́лночь;

я. кілагра́м — как раз (ро́вно) килогра́мм;

2. нареч. (со словами такі, так) то́чно;

я. така́я кні́га — то́чно така́я кни́га;

я. так — то́чно так;

3. нареч. (со словом як) точь-в-точь;

сын — я. як ба́цька — сын — точь-в-точь оте́ц;

4. в знач. сказ. (по размеру) впо́ру, как раз;

паліто́ мне я. — пальто́ мне впо́ру (как раз);

5. частица (для выделения значения слова) -то, как раз;

гэ́тага я. я і хаце́ў — э́того-то я и хоте́л; э́того я как раз и хоте́л;

ты мне я. і патрэ́бен — ты-то мне и ну́жен; ты-то мне как раз и ну́жен

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

То́кма ’толькі, столькі’: не токма пець, ён слова сказаць не можа (Мат. Гом.), насыпалі токма (пры продажы гаршкоў за збожжа, г. зн. за гаршчок давалі столькі зерня, колькі ў яго ўлазіла) (Вярэн., Арх. Вяр.), ст.-бел. токмо ’толькі’ (Ст.-бел. лексікон). Параўн. укр. дыял. то́кма ’тым больш, больш за тое; без прыдачы’, рус. то́кмо ’толькі’, дыял. то́кма ’тс’, стараж.-рус. тъкъмо, тъкъма, тъкма ’тс’, славен. tekma ’спаборніцтва’, дыял. tekmà ’аднолькава, якраз’, харв. takmo, takmu ’толькі’, балг. *тъ́кмо ’дакладна, роўна, якраз, менавіта’, макед. токму ’дакладна, якраз, своечасова, менавіта’, ст.-слав. тъкъмо, токъмо, токмо ’толькі’. Прасл. *tъkъmo звязана з *tъknǫti (параўн. тыкнуць, ткаць 2), гл. ESSJ SG, 2, 712–714. Паводле Фасмера (4, 70), параўнанне з літ. tìkti ’надаецца, падыходзіць’, tiktaĩ ’толькі’ фанетычна недакладнае. Сной (у Бязлай, 4, 163) мяркуе пра прыслоўе ад *tъknǫti па тыпу міма (гл.), якое семантычна супадае з рус. то́чно ’дакладна’, што ўзыходзіць да таго ж дзеяслова (параўн. точ у точ ’дакладна’, гл. точ).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

вы́расти сов., в разн. знач. вы́расці, мног. павыраста́ць;

вы́расти из пла́тья вы́расці з суке́нкі;

◊

вы́расти в чьи́х-л. глаза́х вы́расці ў чыі́х-не́будзь вача́х;

сло́вно (бу́дто, то́чно) из-под земли́ вы́расти як з-пад зямлі́ вы́расці.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)