ссо́хлы
1. иссо́хший;
2. засо́хший;
1, 2 см. ссо́хнуць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
спя́траць
‘ссохнуць’
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
спя́траю |
спя́траем |
| 2-я ас. |
спя́траеш |
спя́траеце |
| 3-я ас. |
спя́трае |
спя́траюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
спя́траў |
спя́тралі |
| ж. |
спя́трала |
| н. |
спя́трала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
спя́трай |
спя́трайце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
спя́траўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
спятрэ́ць
‘ссохнуць’
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
спятрэ́ю |
спятрэ́ем |
| 2-я ас. |
спятрэ́еш |
спятрэ́еце |
| 3-я ас. |
спятрэ́е |
спятрэ́юць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
спятрэ́ў |
спятрэ́лі |
| ж. |
спятрэ́ла |
| н. |
спятрэ́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
спятрэ́й |
спятрэ́йце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
спятрэ́ўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
адпя́траць
‘ссохнуць, знемагчы’
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
адпя́траю |
адпя́траем |
| 2-я ас. |
адпя́траеш |
адпя́траеце |
| 3-я ас. |
адпя́трае |
адпя́траюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
адпя́траў |
адпя́тралі |
| ж. |
адпя́трала |
| н. |
адпя́трала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
адпя́трай |
адпя́трайце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
адпя́траўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
zeschnąć
зак. высахнуць, ссохнуць, ссохнуцца
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
ссыха́ць несов.
1. иссыха́ть;
2. засыха́ть;
1, 2 см. ссо́хнуць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пачэ́ўраць
‘схуднець, ссохнуць ад хваробы’
дзеяслоў, непераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
пачэ́ўраю |
пачэ́ўраем |
| 2-я ас. |
пачэ́ўраеш |
пачэ́ўраеце |
| 3-я ас. |
пачэ́ўрае |
пачэ́ўраюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
пачэ́ўраў |
пачэ́ўралі |
| ж. |
пачэ́ўрала |
| н. |
пачэ́ўрала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
пачэ́ўрай |
пачэ́ўрайце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
пачэ́ўраўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
◎ Пы́пець ’ціпун, нарасць на языку ў курэй’ (Шымк. Собр.), пыпец ’тс’ (беласт., Сл. ПЗБ), лыпаць (пыпоць) ’тс’ (Нас.), pypeć ’любая нарасць, вырастак на целе чалавека; чырвоныя вырасты на дзюбе індыка; хвароба языка ў хатніх птушак’ (Чан.), пы́пыць ’птушыны страўнік’ (іван., Жыв. НС), пипуть ’ціпун’ (Растарг.), памянш. пыпцік ’выступ’ (Лёсік), ст.-бел. пыпеть ’кудахтанне курэй’, укр. пипоть ’хваравіты нарост на языку курэй, ціпун’, памянш. пиптик, рус. смал. пыпить ’попел’: ссохнуць на пылить ’схуднець’, польск. pypeć ’засохлыя соплі ў носе; ціпун’, ст.-польск. рірес (з XV ст.) ’ціпун’, чэш. мар. рірес, рірес ’тс’, слава©©. pipet 1, pipet, рірес ’тс’, балг. пітка ’тс’, макед. пипка ’тс’. Прасл. *ріґьҐь ад і.-е. pftu‑ ’слізь, смала’, роднаснае лац. pltulta ’слізь, насмарк’, пазней у асобых славянскіх мовах асіміляванае ў *рїрь або з метатэзай у їїрь‑, гл. ціпун (Махэк₂, 643; паводле яго, насуперак Фасмеру, 4, 60, фармальна блізкія ням. Pips, англ. pip ’ціпун’ запазычаны са славянскіх); Банькоўскі (2, 969) пярэчыць запазычанню з захаду, прапануючы рэканструкцыю *ирьіь, параўн. літ. piepütys ’ціпун’, piepti ’пішчаць’. Урэшце, нельга выключыць другасную сувязь з паткаць ’заікацца’, пуп, пупец ’вы-раст’ (гл.). Шырокая семантыка (’кудахтанне’, ’курыны страўнік’ і пад.) не выключае магчымай сувязі з гукаперайманнем *pipati ’ціўкаць’, літ. pypti ’тс’, параўн. славен. рірес ’сцізорык’, якое Бязлай (3, 38) лічыць метафарычным утварэннем ад pipa ’кураня’ (< ρΐ‑ρΐ ’падзыўныя словы для курэй’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
без, прыназ. з Р.
Спалучэнне з прыназ. «без» выражае:
Азначальныя адносіны
1. Пры апісанні прадмета (з’явы, паняцця) для ўказання на адсутнасць у ім часовай або пастаяннай прыметы, выражанай назоўнікам роднага склону. Лес без канца і краю. Работа без прымусу. □ А што гэта за даліна ды без рэха, А зялёная ляшчына без арэхаў, Ручаіна без жывой-крутой вадзіцы, Лугавіна без духмянай медуніцы. Танк.
2. Пры словах, якія абазначаюць меру або колькасць, паказвае, колькі не хапае да поўнай меры. Без чвэрці гадзіна. Без малога год. Кілаграм без дзесяці грамаў. □ Роўна без дваццаці восем вечара.. пачуўся громкі голас. Колас.
Аб’ектныя адносіны
3. Паказвае, што дзеянне адбываецца пры адсутнасці, без удзелу каго‑, чаго‑н. Працаваць без машын. □ Найбольш складаная і адказная частка работы зроблена без Міхася. Брыль.
4. Адпавядае словам: акрамя, за выключэннем, не лічачы. Ганна хутчэй зачыніла дзверы за сабой — і без таго маркотна, хоць ты плач. Мележ.
Акалічнасныя адносіны
5. З некаторымі назоўнікамі ўтварае прыслоўныя спалучэнні, якія выражаюць спосаб дзеяння і інш. акалічнасці. Завянуць без пары. Ссохнуць без вады. Прабірацца без шуму. □ Мікалай Патапавіч .. даваў парады хоць і без ахвоты, але шчыра. Кулакоўскі.
•••
Без жартаў гл. жарт.
Не без гэтага — і гэта бывае.
Не без таго — бывае і так.
Не без чаго — тое, што і з чым‑н., але з меншай ступенню сцверджання.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)