1. Рэакцыйная буржуазная ідэалогія і палітыка ў галіне нацыянальных адносін і культуры, якая грунтуецца на перабольшанні нацыянальных рыс, культываванні перавагі, выключнасці адных нацый перад другімі і распальванні нацыянальнай варожасці.
2. Нацыянальны рух у прыгнечаных краінах за незалежнасць народа, нацыі супраць іншаземных прыгнятальнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акты́ў, ‑тыву, м.
1. Найбольш дзённая, ініцыятыўная частка якой‑н. арганізацыі, калектыву. Партыйны актыў. Камсамольскі актыў. Аўтарскі актыў. Вытворчы актыў.
2. Частка балансу, якая ўключае ўсе віды каштоўнасцей прадпрыемства (грошы, тавары і інш.); проціл. пасіў. //перан. Поспехі, дасягненні, перавагі чые‑н. Запісаць у актыў.
[Ад лац. activus — дзейны, дзейсны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
негрыцю́д
(фр. nègritude, ад лац. niger = чорны)
сістэма нацыянальных поглядаў, якая прапагандуе ідэю перавагі негрыцянскай культуры і яе носьбітаў над культурай белай расы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
меркантылі́зм, ‑у, м.
1. Эканамічная тэорыя і палітыка ўрада, якая існавала ў Еўропе ў 16–18 стст., заснаваная на тым, што дабрабыт краіны залежыць быццам бы не ад развіцця вытворчасці, а ад перавагі вывазу тавараў з краіны над прывозам і накаплення грашовых капіталаў.
2.перан.Кніжн. Схільнасць да нажывы, гандлярства.
[Фр. mercantilisme ад іт. mercante — гандаль.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гамбі́т
(фр. gambit, ад іт. dare il gambetto = зрабіць падножку)
пачатак шахматнай партыі, у якой ахвяруюць пешку ці фігуру для забеспячэння пазіцыйнай і тактычнай перавагі (ферзевы г.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
гамбі́т
(фр. gambit)
пачатак шахматнай або шашачнай партыі, у якой ахвяруюць фігуру ці пешку для забеспячэння пазіцыйнай і тактычнай перавагі (параўн.дэбют2, мітэльшпіль, эндшпіль).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Карча́га1 ’пень, вывернуты з карэннем, корч’ (ТСБМ), да корч з прадуктыўным ва ўсходнеславянскіх мовах суфіксам ‑ага (SP, 1, 64).
Карча́га2 ’амфара, гляк’ (ТСБМ) ’плецены сасуд з саломы, які мае форму караткашыйнага графіна’ (Касп., Нік. Очерки), укр.корчага ’сасуд з вузкім горлам’, рус.корчага, ст.-рус.кърчага, ст.-слав.кърчагъ, чэш.křčah, балг.кърчаг, серб.-харв.кр̀чаг. Прасл.kъrčaga можна тлумачыць як вытворную ад kъrkъ ’шыя’ і суфікса (j)aga‑ ’сасуд, які мае горла’ (параўн. назву сасуда гарлач) (Трубачоў, ЭИРЯ, 2, 1962, 39). Гэта версія мае яўныя перавагі перад версіяй аб цюрскім паходжанні слова (тур.korčak ’кішка, мех, бурдзюк’) (Фасмер, 2, 341).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Vórsprung
m -(e)s, -sprünge
1) вы́ступ
2) перава́га
éinen ~ gewínnen* — атрыма́ць перава́гу
éinen ~ heráusholen — дабі́цца перава́гі
den ~ hálten* — утры́мліваць перава́гу
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
2.перан. Хітрыкі, загадзя абдуманы манеўр для дасягнення карыслівай ці іншай нядобрай мэты. — Трэба было б знайсці чалавека, ды падаслаць да .. [партызан] нібы іх хаўрусніка .. Усім спадабалася такая камбінацыя, і яны сталі падшукваць адпаведнага чалавека.Колас.
3. Рад прыёмаў гульні, аб’яднаных агульнай мэтай — дасягнуць перавагі, перамогі. Шахматная камбінацыя. □ [Валя] лёгка разгадвала Паўлавы камбінацыі і выігрывала адно ачко за другім.Шыцік.
4. Жаночая сарочка, якую надзяваюць непасрэдна пад сукенку і пад.
[Лац. combinatio.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раўні́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Схільны да рэўнасці; ахоплены рэўнасцю, недавер’ем. Сустрэчы з Васілём і чакала [Ганна] і баялася: ведала, які раўнівы, асабліва да Яўхіма.Мележ.// Які выяўляе рэўнасць. Раўнівы погляд.
2. Выкліканы рэўнасцю, недавер’ем. У Леаніда ўзнікла раўнівае падазрэнне — а можа.. [Аля] ужо астыла да яго, можа гэтае спатканне ўжо не ў радасць?Мележ.На хвіліну ў .. сэрцы [Гелены] абудзілася раўнівая жаночая злосць, але яна адразу справілася.Караткевіч.// Напоўнены зайздрасцю, выкліканы бояззю перавагі каго‑н. над сабой. За ім ішлі старыя касцы, і на іх тварах Андрэй прачытаў раўнівае жаданне не адстаць ад яго.Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)