Ла́стаўка1 ’птушка Hirundo rustica L., Chelidon urbica і інш.’ (ТСБМ, БРС, Шат., Грыг., Сцяшк., Гарэц., Бяльк., Касп., Яруш., Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.), ла́стувка (Бес.), ла́стоўка (Кл.), ластавіца (Шн.), ла́стачка, шчуч. ластавачка ’тс’ (Сл. паўн.-зах.). Укр. ла́стівка, ластовиця, ласточка, гластівка, рус. ластка, ластовица, ластовка, ластуша, ст.-рус. ластовица, ластка ’тс’, ластунъ ’стрыж’; на сучаснай польск. тэрыторыі лексема сустракаецца толькі ў пагранічных з ЧССР і СССР дыялектах: палаб. lostěvaičă/lostovaićă, в.-луж. łastojčka, łastojca, łastolca, fastojnčka, głasiowica, чэш. vlaštovka, lašťovka, laštovice, hlaštověnka, ст.-чэш. vlasiovica, vlaštovica, lastovica, славац. lastovica, славен. lástovka, lástovica, hlastovica, старое lástavica, серб.-харв. ла́ста, lastac, ла̏ставица, ла̏стовица, lastova, макед. ласто́јца, ласта, љастовица, балг. ластавица, ластовица. Прасл. lasta, lastavica, lastovica (Слаўскі, 1, 513; Скок, 2, 274; Булахоўскі, 3, 244) і alstavica (Клепікава, ВСЯ, 5, 172–178). Агульнапрынятай этымалогіі няма. Міклашыч (161) гэту лексему этымалагічна суадносіць з літ. lė̃kti, lakstýti ’лётаць’, lakstùs ’хуткі’, лат. lèkt, lakstiĩt ’шчабятаць’, ’бегаць, скакаць туды і назад’. Таксама Фрэнкель (ZfslPh, 11, 45–47) і Фасмер (2. 463). Голуб-Копечны (419), Махэк₂ (694), Слаўскі (там жа) і Шустар-Шэўц (10, 763) мяркуюць, што ў аснове лексемы ляжыць анамата-экспрэсіўны пачатак (jaskotati, jaskati, ch‑lastati ’шчабятаць’, chlap‑ati ’стукаць, балбатаць’). Развадоўскі (RSPWF, 25, 441) прабуе звязаць яе з ірл. los, кімр. llost ’хвост’. Трубачоў (ЭИРЯ, 2, 1962, 29) суадносіць з роднасным прасл. laska ’ласка, каханне’ і ласка, ласіца ’Mustela vulgaris’. Сапраўды, найбольш блізкімі аказваюцца такія лексемы, як бел. ласы, пад‑ласы ’белабрухі’, ’з белымі бакамі і грудзьмі’ < прасл. lasъ (гл. ласіца1). Сюды ж пераноснае ла́стаўкі, ла́стаўке ’рабацінне, вяснушкі’ (Сл. паўн.-зах.).

Ла́стаўка2, ла́стоўка, ла́стовочка, ла́сточка, ла́стачка, ла́стка, ла́сткі ’ўстаўка ў штанах ці портках’ (Грыг., Жд. 1, Сакал., Касп., Шатал., Мат. Гом., Мат. Маг., Сл. паўн.-зах.), ’цвікля, клін які ўстаўляецца ў пройму рукава пад пахамі пры ўшыванні яго ў станіну кашулі’ (Бяльк., Сцяшк., Шатал., Мат. Гом., Сакал., Тарн., Бел. нар. адзенне, Бел. хр. дыял.), ’гестка’ (Шатал.). Перанос паводле падабенства з ла́стаўка1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

прытулі́цца сов.

1. (да каго, чаго) прижа́ться (к кому, чему), прильну́ть (к кому, чему), прини́кнуть (к кому, чему), припа́сть (к кому, чему); прислони́ться (к чему);

дзяўчы́нка ~лі́лася да ма́ці — де́вочка прижа́лась (прильну́ла) к ма́тери;

п. да сцяны́ — прислони́ться к стене́;

2. прям., перен. приюти́ться;

ла́стаўка ~лі́лася пад страхо́йла́сточка приюти́лась под кры́шей;

ля ракі́ ~лася мале́нькая ха́тка — у реки́ приюти́лась ма́ленькая избу́шка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

уляце́ць сов.

1. влете́ть; (о птицах, бабочках — ещё) впорхну́ть;

ла́стаўка ўляце́ла ў акно́ла́сточка влете́ла (впорхну́ла) в окно́;

2. разг. (быстро войти, въехать, вбежать) влете́ть;

хло́пчык ~це́ў у ха́ту — ма́льчик влете́л в избу́;

3. безл., разг. влете́ть, попа́сть;

яму́ ўляце́ла ад бацько́ў — ему́ влете́ло (попа́ло) от роди́телей;

4. разг. (свалиться во что-л. глубокое) упа́сть;

у. у я́му — упа́сть в я́му;

у. у капе́ечку — влете́ть в копе́ечку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пе́рвый в разн. знач. пе́ршы;

полови́на пе́рвого палова першай (на першую);

пе́рвый среди́ ра́вных пе́ршы сяро́д ро́ўных;

пе́рвым де́лом, пе́рвым до́лгом пе́ршым чы́нам (перш за ўсё, перш-на́перш);

пе́рвое вре́мя спача́тку, пе́ршыя часы́, на пе́ршым ча́се;

Пе́рвая мирова́я война́ 1914—1918 ист. Пе́ршая сусве́тная вайна́ 1914—1918;

с пе́рвого взгля́да з пе́ршага по́зірку;

пе́рвый встре́чный пе́ршы сустрэ́чны;

по пе́рвое число́ як ма́е быць;

не пе́рвой мо́лодости ирон. не пе́ршай маладо́сці;

пе́рвая ла́сточка пе́ршая ла́стаўка;

пе́рвая по́мощь пе́ршая дапамо́га;

в пе́рвую го́лову, в пе́рвую о́чередь у пе́ршую чаргу́;

пе́рвый попа́вшийся пе́ршы-ле́пшы, пе́ршы, хто тра́піцца;

пе́рвый блин ко́мом пе́ршы блін саба́ку;

при пе́рвой возмо́жности пры пе́ршай магчы́масці;

пе́рвый сорт пе́ршы гату́нак (сорт);

пе́рвые шаги́ пе́ршыя кро́кі;

пе́рвой ма́рки пе́ршай ма́ркі;

из пе́рвых рук з пе́ршых рук;

на пе́рвый взгляд на пе́ршы по́гляд;

в пе́рвую мину́ту у пе́ршую хвілі́ну;

в пе́рвых ряда́х у пе́ршых шэ́рагах;

не пе́рвой све́жести не пе́ршай све́жасці;

игра́ть пе́рвую скри́пку ігра́ць пе́ршую скры́пку.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пе́ршы

1. в разн. знач. пе́рвый;

п. том — пе́рвый том;

ён п. пачу́ў аб гэ́тым — он пе́рвый услы́шал об э́том;

~шае ўра́жанне — пе́рвое впечатле́ние;

п. раз у жыцці́ — пе́рвый раз в жи́зни;

п. снег — пе́рвый снег;

на ~шым пла́не — на пе́рвом пла́не;

п. ву́чань — пе́рвый учени́к;

~шая скры́пка — пе́рвая скри́пка;

пало́ва на ~шую — полови́на пе́рвого;

2. перви́чный;

п. слой — перви́чный слой;

Пе́ршае ма́я — Пе́рвое ма́я;

п. сорт — пе́рвый сорт;

~шая дапамо́гамед. пе́рвая по́мощь;

~шым чы́нам — пре́жде всего́; пе́рвым де́лом;

не ~шай маладо́сці — не пе́рвой мо́лодости;

у ~шую чаргу́ — в пе́рвую о́чередь; в пе́рвую го́лову;

з ~шага по́гляду (по́зірку) — с пе́рвого взгля́да;

на п. по́гляд — на пе́рвый взгляд;

з ~шага сло́ва — с пе́рвого сло́ва;

~шая ла́стаўка — пе́рвая ла́сточка;

у ~шых рада́х — в пе́рвых ряда́х;

не п. раз — не впервы́е;

п. і апо́шні раз — пе́рвый и после́дний раз;

на п. абыхо́дак — на пе́рвое вре́мя; на пе́рвый слу́чай;

п. сустрэ́чны — пе́рвый встре́чный;

пры ~шай магчы́масці — при пе́рвой возмо́жности;

~шыя кро́кі — пе́рвые шаги́;

~шай ма́ркі — пе́рвой ма́рки;

з ~шых рук — из пе́рвых рук;

не ~шай све́жасці — не пе́рвой све́жести;

(махля́р) ~шай гі́льдыі — (плут, жу́лик) пе́рвой ма́рки;

п. блін камяко́мпосл. пе́рвый блин ко́мом

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)