Туля́ч ‘месяц’ (Сцяшк. Сл.), ‘бадзяга’ (Я. Купала). У выніку семантычнага пераносу ‘бадзяга’ > ‘месяц, які ў хмарах блукае па небе’; варыянтнае да тула́ч (гл.), параўн. ст.-бел. тулаючий і туляючийся ‘які не мае сталага месца’ (ГСБМ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тапе́лец ’чалавек, які ўтапіўся або топіцца’ (ТСБМ). Запазычана літаратурным шляхам (Купала) з польск. topielec ’тс’, ’істота, што жыве ў вадзе і зацягвае туды грэшнікаў; вадзянік’, што ад topiel ’глыбокае месца ў рацэ, у возеры, топкае балота’. Гл. наступныя словы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
купалападо́бны, ‑ая, ‑ае.
Які мае форму купала. Купалападобныя горы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бісмалі́т
(ад гр. bysma = корак + -літ)
інтрузія 2 канічнай або цыліндрычнай формы, што дасягае паверхні Зямлі ці заканчваецца ў тоўшчы асадачных парод, паднімаючы іх у выглядзе купала.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
экстру́зія
(лац. extrusio)
1) выхад вязкай лавы з кратэра вулкана на паверхню Зямлі ў форме купала або слупападобнага ўзняцця;
2) апрацоўка матэрыялаў ціскам, што ствараецца спецыяльнымі прэсамі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
conch
[kɑ:ŋk]
n., pl. conchs or conches
1) Zool. сьлізьня́к -а́ m.; малю́ск -а m.
2) ра́кавіна f.
3) Arch.
а) скляпе́ньне ку́пала
б) абсы́да f.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
не́ба, -а, мн. нябёсы, нябёс і нябёсаў, н.
Уся бачная над Зямлёй прастора ў форме купала.
На небе.
◊
Быць на сёмым небе — перажываць, адчуваць вялікую радасць.
Пад адкрытым небам — не ў памяшканні.
Трапіць пальцам у неба (разм., жарт.) — сказаць што-н. неўпапад, недарэчы.
Узнесці да неба — непамерна расхваліць каго-, што-н.
Як гром з яснага неба — раптоўна, зусім нечакана.
Як з неба зваліўся (разм.) —
1) нечакана з’явіўся; раптоўна здарыўся;
2) не разумее таго, што адбываецца навокал.
Як неба і зямля — нічога падобнага, поўная процілегласць.
|| прым. нябе́сны, -ая, -ае.
Н. купал.
Нябесная вышыня.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Lota licet cornix, tamen enitet albidior vix
Хоць варона пер’е і купала, бялейшая ад гэтага не стала.
Хотя ворона перья и купала, белее от этого не стала.
бел. Як бы сава ш старалася лятаць, а за сокала не будзе. Колькі варону ні мый, белай не будзе.
рус. Природа и царю воевода. Что природа дала, того мылом не отмоешь. Как волка ни корми, он всё в лес смотрит. Как дерево ни гни, оно всё вверх растёт. Кто волком родился, тому лисой не бывать. Сколько ни мой гагару, она белей не будет. Гони природу в дверь, она влетит в окно. Поросёнка хоть мой, хоть не мой, а он в грязь лезет.
фр. Nature ne peut mentir (Природа не может лгать).
англ. To wach a blackamore white (Отмыть ворона добела).
нем. Staub bleibt Staub und wenn er bis zum Himmel fliegt (Пыль и до небёс вознесётся, а всё пылью останется).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Сухазе́лле ’нейкая расліна (?)’ (Я. Купала), ’цмін пясчаны, Helichrysum arenatum (L.) D. С.’ (гродз., Кіс.; Расл. св.). Магчыма, са спалучэння ⁺cyxo‑ (< *ѕuxъ, гл. сухі) і зелле (гл.), параўн. пустазелле (< + пусто‑зелье); значэнне ’сухі’ адпавядае знешнім фізічным якасцям расліны, параўн. іншыя назвы сухадо́лька, сухалёткі ’тс’ (Расл. св.), польск. suche ziele ’сушаніца’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
скукава́ць, скукую, скукуеш, скукуе; зак.
Разм. Пракукаваць. Скукуе зязюля Адвечнае ку-ку. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)