ДА́НТЭ Аліг’еры

(Dante Alighieri; 15.5 ці 15.6.1265, г. Фларэнцыя, Італія — 13 ці 14.9.1321),

італьянскі паэт. Па некат. звестках, вучыўся ў Балонскім ун-це. У 1300 адзін з прыёраў Фларэнцыі, у 1301 амбасадар горада пры папскім двары ў Рыме. Быў абвінавачаны ў выступленнях супраць папы і гар. улад і прыгавораны да спалення на кастры; усё астатняе жыццё правёў у выгнанні. У ранніх вершах апяваў Беатрычэ Партынары, каханне да якой пранёс праз усё жыццё. Гэтыя вершы і далучаная да іх проза на італьян. мове склалі першы буйны твор — «Новае жыццё» (1291—93, выд. 1576), у якім распрацаваў правілы «новага салодкага стылю» (ускладненыя маральна-філас. ідэі, сімволіка і алегарызм, вытанчанасць маст. формы). Пазней яго творчасць развівалася ў 2 кірунках: на лац. мове ствараў трактаты па пытаннях італьян. мовы («Пра народнае красамоўства», 1303—04), аб дзярж. уладзе («Пра манархію», 1312—13), на італьян. мове — трактат, прысвечаны філас., маральным і літ. пытанням («Баль», 1304—07) і вершы (т.зв. «рыфмы»). У 1311—13 напісаў 13 «Пасланняў» на лац. мове, эклогі, а таксама трактат «Спрэчка аб вадзе і зямлі» (1320). Вяршыня творчасці Д. — «Боская камедыя» [1306—1318(?)—21]. Гэты манум. твор позняга сярэднявечча ўяўляе сабой энцыклапедыю філасофіі, касмагоніі, гісторыі, рэлігіі, маралі, паліт. поглядаў еўрап. чалавека напярэдадні Адраджэння. Твор падзелены на 3 часткі (кантыкі): «Пекла», «Чысцец» і «Рай». У алегарычнай форме Д. гаворыць аб сучаснасці, яскрава звязваючы яе з Антычнасцю. Стройная лагічная схема твора базіруецца на сімволіцы лічбаў (пачынаючы ад лічбы 3 — сімвала Тройцы: 3 кантыкі, тэрцына — асн. вершаваны памер, кожная кантыка складаецца з 33 песняў і г.д.). Творчасць Д. зрабіла вял. ўплыў на развіццё л-ры. Яго творы перакладзены амаль на ўсе мовы свету. На бел. мову «Боскую камедыю» пераклалі Я.Семяжон, А.Мінкін, У.Скарынкін.

Тв.:

Le opere di Dante. Firenze, 1965;

Рус. пер. — Новая жизнь;

Божественная комедия. М., 1967;

Малые произведения. М., 1968.

Літ.:

Enciclopedia Dantesca. Roma, 1970—85;

Голенищев-Кутузов И.Н. Данте. М., 1967.

С.В.Логіш.

Дантэ.

т. 6, с. 48

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

в, во предлог

1. с вин. у, ў, ва, ува (каго, што); при этом у употребляется в начале предложения, после знаков препинания и после согласных; ў — после гласных, если слово, оканчивающееся на гласный, не отделено от предлога знаком препинания; ва, ува перед словами, начинающимися на у;

в эпо́ху Вели́кой Октя́брьской социалисти́ческой револю́ции у эпо́ху Вялі́кай Кастры́чніцкай сацыялісты́чнай рэвалю́цыі;

делега́ция направля́ется в Москву́ дэлега́цыя накіро́ўваецца ў Маскву́;

по доро́ге в Минск па даро́зе ў Мінск;

поста́вить в усло́вия паста́віць ва ўмо́вы;

вника́ть во все дета́ли уніка́ць ва ўсе дэта́лі; кроме того, иногда переводится также иными предлогами или конструкциями без предлогов, в частности: а) (для обозначения движения по направлению куда-л.) у, ў, ва, ува (што); на (што);

ходи́ть в шко́лу хадзі́ць у шко́лу;

е́хать в Минск е́хаць у Мінск;

пое́хать в дере́вню пае́хаць у (на) вёску; б) (для обозначения перехода в другое состояние) у, ў, ва, ува (каго, што); на (каго, што);

вода́ превраща́ется в пар вада́ ператвара́ецца ў (на) па́ру;

разорва́ть в куски́ разарва́ць на кускі́ (кава́лкі); в) (для обозначения времени) у, ў, ва, ува (што); а (чым); а также переводится конструкциями без предлогов;

в сре́ду у сераду́;

ро́вно в пять часо́в ро́ўна ў пяць гадзі́н, ро́ўна а пята́й гадзі́не;

в по́лдень у по́ўдзень, апо́ўдні;

в че́тверть второ́го у чвэ́ртку на другу́ю (друго́й);

в по́лночь апо́ўначы, у по́ўнач;

во вре́мя револю́ции у час рэвалю́цыі;

в то вре́мя у той час, тым ча́сам;

в ле́тнее вре́мя у ле́тні час, ле́тняй паро́й;

в ту ночь у ту́ю ноч, той (тае́) но́чы;

в после́днее вре́мя у апо́шні час, апо́шнім ча́сам; г) (для определения срока, длительности совершения чего-л.) за (што); у, ў, ва, ува (што); на (што);

вы́полнить в оди́н ме́сяц вы́канаць за адзі́н ме́сяц;

сде́лать в оди́н приём зрабі́ць за адзі́н прыём;

мат в два хо́да мат за два хады́;

три́ста ты́сяч рубле́й в ме́сяц тры́ста ты́сяч рублёў на (у) ме́сяц; д) (для обозначения вступления в какую-л. должность, профессию) у, ў, ва, ува (каго); за (каго); а также переводится конструкциями без предлогов;

баллоти́роваться в депута́ты балатава́цца ў дэпута́ты;

поступи́ть в секретари́ паступі́ць за сакратара́ (у сакратары́, сакратаро́м); е) (для обозначения обращения куда-л.) у, ў, ва, ува (што), да (чаго);

обрати́ться в мили́цию звярну́цца ў мілі́цыю (да мілі́цыі); ж) (для указания на сходство с кем-л.) у, ў, ва, ува (каго); а также переводится конструкциями без предлогов;

ма́льчик весь в отца́ хло́пчык уве́сь у ба́цьку (вы́літы ба́цька); з) (для обозначения размера в соединении с единицами меры) у, ў, ва, ува (што); на (што); з (чаго); а также переводится конструкциями без предлогов;

ток в три ампе́ра ток у (на) тры ампе́ры;

длино́й в два ме́тра даўжынёй два ме́тры, даўжынёй на (у) два ме́тры;

ве́сом в килогра́мм ваго́й з кілагра́м; и) (ради, для, с целью чего-л.) у, ў, ва, ува, на (што), дзе́ля (чаго); а также переводится конструкциями без предлогов;

не в оби́ду будь ска́зано не ў кры́ўду ка́жучы;

сде́лать в насме́шку зрабі́ць на смех (дзе́ля сме́ху);

сказа́ть в шу́тку сказа́ць жа́ртам;

в по́льзу (кого, чего) на кары́сць (каго, чаго); к) (для обозначения предмета, в который кто-, что-л. облекается, заключается) у, ў, ва;

заверну́ть в бума́гу загарну́ць у папе́ру;

обу́ться в ва́ленки абу́цца ў валёнкі; л) (для обозначения орудия действия) у, ў, ва;

игра́ть в ша́шки гуля́ць у ша́шкі; м) (для обозначения предела возможности распространения или силы действия) на (каго, што);

во весь рост на ўвесь рост;

во всю ширину́ на ўсю шырыню́;

2. с предл. у, ў, ва, ува (кім, чым); при этом у употребляется в начале предложения, после знаков препинания и после согласных; ў — после гласных, если слово, оканчивающееся на гласный, не отделено от предлога знаком препинания; ва, ува перед словами, начинающимися на у;

в стране́ социали́зма у краі́не сацыялі́зму;

э́то бы́ло в 1905 году́ гэ́та было́ ў 1905 го́дзе;

во всём ва ўсім, ува ўсім; кроме того, иногда переводится также иными предлогами или конструкциями без предлогов, в частности: а) (при обозначении расстояния от кого-, чего-л.) за (што); у, ў, ва (чым);

в двух киломе́трах от села́ за два кіламе́тры ад сяла́;

в пяти́ мину́тах ходьбы́ от го́рода у пяці́ міну́тах хады́ ад го́рада; б) (в сочетании с порядковыми числительными при обозначении часа) а (чым);

в пя́том часу́ а пя́тай гадзі́не; в) (для обозначения пребывания в качестве кого-л.) у, у, ва, ува (кім, чым); за (каго); на (чым); а также переводится конструкциями без предлогов;

быть в чи́не капита́на быць у чы́не капіта́на, быць капіта́нам;

служи́ть в дво́рниках служы́ць дво́рнікам (за дво́рніка); г) (для указания как и из чего что-л. сделано) у, ў, ва (чым); а также переводится конструкциями без предлогов;

дра́ма в стиха́х дра́ма ў ве́ршах, дра́ма ве́ршам;

во́лосы в завитка́х валасы́ ў завітка́х, валасы́ завітка́мі; д) (для указания, из скольких частей состоит какое-л. целое) у, ў, ва (чым); з (чаго); на (што);

коме́дия в трёх а́ктах каме́дыя ў трох а́ктах (з трох а́ктаў, на тры а́кты); е) (для обозначения какого-л. круга предметов, явлений, в отношении которых наблюдается избыток, преимущество, или недостаток) у, ў, ва (чым); а также переводится конструкциями без предлогов;

вы́игрыш в те́мпе вы́йгрыш у тэ́мпе, вы́йгрыш тэ́мпу;

недоста́ток в овоща́х недахо́п гаро́дніны; ж) (для обозначения разницы между какими-л. количествами) на (што);

ра́зница в двух года́х ро́зніца на два га́ды;

оши́бка в пяти́ копе́йках памы́лка на пяць капе́ек; з) (для обозначения порядка перечисления) па (што);

в-тре́тьих па-трэ́цяе;

в-двадца́тых па-двацца́тае; и) (для обозначения состояния, в котором кто-, что-л. находится, сферы психической деятельности, в которой протекает действие) у, ў, ва (чым); переводится также конструкциями без предлогов;

быть в раздраже́нии быць у раздражне́нні;

быть в дру́жбе (с кем) быць у сябро́ўстве (з кім), сябрава́ць (з кім);

быть всё вре́мя в рабо́те быць уве́сь час у рабо́це, уве́сь час працава́ць, рабі́ць;

насле́дство в де́ньга́х спа́дчына ў граша́х;

глаго́л в тре́тьем лице́ дзеясло́ў у трэ́цяй асо́бе;

в са́мых ле́стных выраже́ниях у са́мых прые́мных вы́разах.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)