кало́ць

‘рассякаць, расшчапляць’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. калю́ ко́лем
2-я ас. ко́леш ко́леце
3-я ас. ко́ле ко́люць
Прошлы час
м. кало́ў кало́лі
ж. кало́ла
н. кало́ла
Загадны лад
2-я ас. калі́ калі́це
Дзеепрыслоўе
цяп. час ко́лючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

ко́лющий

1. прич. які́ (што) ко́ле;

2. прил. ко́лючы;

ко́лющая боль ко́лючы боль;

ко́лющее ору́жие ко́лючая збро́я;

3. перен. (колючий) калю́чы; (язвительный) з’е́длівы.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кало́ць

‘датыкацца вострым, утыкаць, забіваць, рабіць заўвагі’

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. калю́ ко́лем
2-я ас. ко́леш ко́леце
3-я ас. ко́ле ко́люць
Прошлы час
м. кало́ў кало́лі
ж. кало́ла
н. кало́ла
Загадны лад
2-я ас. калі́ калі́це
Дзеепрыслоўе
цяп. час ко́лючы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

жыгу́чы, ‑ая, ‑ае.

1. Колючы, пякучы (пра клеткі — органы абароны і нападу кішачнаполасцевых жывёл). Жыгучыя клеткі.

2. Разм. Пякучы. Жыгучая крапіва.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пракало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі; -ко́латы; зак., каго-што.

Колючы (гл. калоць¹), зрабіць у чым-н. скразную адтуліну, праткнуць.

П. паперу шылам.

П. шыну.

|| незак. прако́лваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. прако́лванне, -я, н. і прако́л, -у, м.

|| прым. прако́лачны, -ая, -ае (спец.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

джа́ла, -а, мн. -ы, -аў, н.

1. Колючы орган ці частка цела жывёл і раслін для ўпрысквання атрутнага рэчыва.

Д. пчалы.

Змяінае д.

2. Вастрыё колючага ці рэжучага інструмента, прадмета.

Д. касы.

3. перан. Пра што-н. вострае, з’едлівае.

Д. сатыры.

|| памянш. джа́льца, -а, мн. -ы, -аў, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

паро́ць¹, пару́, по́раш, по́ра; пары́; незак.

1. каго-што. Калоць, тыкаць чым-н. вострым.

П. кійком гразь.

2. што. Разбураць, спорваць.

П. гнёзды.

3. каго-што. Бадаць (разм.).

Каровы поруць адна адну.

4. каго-што. Колючы, тыкаючы чым-н., прымушаць вылезці адкуль-н.

П. трусоў з малінніку.

|| зак. распаро́ць, -пару́, -по́раш, -по́ра; -пары́; -по́раты (да 2 і 3 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

адкало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі́; -ко́латы; зак.

1. што. Аддзяліць ад цэлага, колючы.

А. кавалачак цукру.

2. перан., каго-што. Прымусіць парваць з кім-н., выйсці з якой-н. групы, арганізацыі.

А. ад родзічаў.

3. Адняць прыколатае або выняць тое, чым прыколата, прышпілена што-н.

А. бант.

А. шпільку.

4. што, перан. Зрабіць, сказаць што-н. недарэчнае, нечаканае (разм.).

А. нумар.

|| незак. адко́лваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. адко́лванне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

адкало́ць, ‑калю, ‑колеш, ‑коле; зак., каго-што.

1. Колючы, аддзяліць; адламаць, адшчапаць. Хвалі крыгу адкалолі, Вір пад крыгай забурліў. Лодку ўзяць Сымон не здолеў, Так на крызе і паплыў. А. Александровіч. [Максім] секануў другі раз на вяршок вышэй і адкалоў тоўстую трэску. Шамякін.

2. перан. Разлучыць з кім‑н., аддзяліць ад каго‑, чаго‑н.

3. Разм. Зрабіць, сказаць што‑н. нечаканае, недарэчнае. Адкалоць штуку. □ Пры сустрэчы з Шаманскім Якуб Малашчыцкі адкалоў той жа завучаны рэверанс са словамі: «Ваша чэсць». Дуброўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

накало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі́; -ко́латы; зак.

1. чаго. Раскалоць пэўную колькасць чаго-н.

Н. дроў.

2. каго. Колючы, забіць у нейкай колькасці.

Н. свіней.

3. што. Пашкодзіць, параніць чым-н. вострым.

Н. нагу.

4. што. Пракалоць паверхню чаго-н. у многіх месцах.

Н. слівы для варэння.

5. каго-што на што. Насадзіць, нанізаць на што-н. вострае.

Н. матыля на шпільку.

6. што. Раскалоць, расшчапіць што-н. не да канца; надкалоць.

Н. палена.

|| незак. нако́лваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. нако́лванне, -я, н. (да 3—6 знач.) і нако́лка, -і, ДМ -лцы, мн. -і, -лак, ж. (да 4—6 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)