Казю́к1, казлю́к ’казляня’ (Дразд.). Відаць, усх.-бел. утварэнне з суфіксам, які спарадычна сустракаецца ў розных бел. гаворках, параўн. Сцяцко, Афікс. наз., 178.
Казю́к2, казю́ка ’казяўка’ (Мат. Гом.). Утворана пераносам назвы з казюк ’казляня’ або суфіксальным спосабам ад каза1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Kítze
f -, -n
1) ко́цік, ко́тка
2) ко́зачка, казляня́
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
1. Павярнуцца з аднаго боку на другі, павярнуцца процілеглым бокам.
Лодка перавярнулася (перакулілася).
2. Прайсці, перабыць.
Колькі тут народу перавярнулася!
3.у каго-што, перан. Ператварыцца ў каго-, што-н.; прыняць іншы выгляд.
Былі рублі, ды перавярнуліся ў вераб’і (прымаўка). Хлопчык перавярнуўся ў казляня (у казцы).
4.перан. Рэзка змяніцца, перамяніцца.
У яго жыцці ўсё перавярнулася.
|| незак.пераваро́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Казе́льчык ’конік’ (ашм., смарг., Шатал.). Рэгіянальнае ўтварэнне ад асновы казёл- ’маленькі казёл’, што або паводле паводзін насякомага, якое скача, або семантычная калька ці субстытуцыя такіх назваў, як конік, кабылка і пад. Звяртае на сябе ўвагу заходні рэгіён фіксацыі лексемы, аднак структурныя адпаведнікі ёсць і ў рус. гаворках. З суседніх можна прывесці смал.козельчик ’казляня’, росл., смал. ’узоры, якія маюць выгляд рагулек’, бран. ’дэталь калаўрота’, смал. ’кветка’, ’грыб масляк’; гэтыя прыклады сведчаць, што бел.казельчык магло быць пераносам з *казельчык ’казляня’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
kid1[kɪd]n.
1.infml дзіця́
2.infml юна́к; дзяўчы́на;
college kids студэ́нцкая мо́ладзь
3. сын або́ дачка́
4.казляня́, казлянё
♦
treat/handle smb. with kid gloves абыхо́дзіцца з кім-н. ве́льмі асцяро́жна, даліка́тна
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Lamm
n -(e)s, Lämmer ягня́, казляня́
◊ das ~ beim Wolf verpfänden — ≅ пусці́ць казла́ ў гаро́д
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Казяні́цца ’акаціцца (пра казу)’ (Мат. Гом.). Рус.зах.-бран.козениться. Рэгіянальны наватвор: другасны дзеяслоў ад казянё, казяня ’казляня’, параўн. рус.козеня (зах., паўдн., зах.-бран., наўг., кур., Даль), укр.козеня, бел. (цэнтр. і ўсх.) казяня. Мадэль утварэння вельмі старажытная. Рус.калін.козленить, цвяр., зах.-бран.козиться.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Казе́чыцца, козе́чыцца ’іграць (аб пчолах)’ (Грыг.). Магчыма, да каза1; у такім выпадку словаўтваральны праз ступень казека (гл.) ’казляня’; матывацыя зразумелая, параўн. рус.дыял.козлиться ’дурэць, гуляць, скакаць’, такім чынам характарызуюцца паводзіны пчол. Недастатковая інфармацыя крыніцы, на жаль, не дазваляе меркаваць, што канкрэтна мелася на ўвазе: танец пчол, шлюбны палёт маткі ці іншае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Казёлкі ’расліна Delphinium consolida’ (Кіс ). Рус.козелки ’тс’, укр.козёлкі ’тс’. Палес. утварэнне ад козелок ’казляня’. У аснове метафары — перанос паводле падабенства формы: кветка расліны з яўнай зааморфиай прыкметай. Гэта асаблівасць характарызуецца такімі назвамі, як бел.рагулькі, тапары, укр.черевички, гострушки, гвоздики. комарові носики. сокирки і утварэннямі ад асновы koz‑ у гэтых мовах. Параўн. яшчэ козлікі ’тс’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Казяле́ц ’расліна Ranunculus acer’ (БРС, ТСБМ, Дэмб.; маг., Кіс.; Шат.). Укр.козелець ’тс’. Для рус. гаворак СРНГ падае памету «валагодскае»; козеле́ц і козе́лец для ’Ranunculus’ ведаюць таксама смал. і валаг. гаворкі. У якасці іншаславянскай паралелі можна прывесці польск.kozielec ’Anemone ranunculoides’. Відавочна, усх.-слав.козелец (акцэнтуацыя ў асобных мовах у гэтым слове не зусім зразумелая), якое да прасл.kozьlьcь ’казляня’. Матывацыя няясная. Магчыма, як аб гэтым сведчаць падобныя назвы ў слав. мовах для Pimpinnella, Valeriana, назву расліна атрымала паводле спецыфічнага паху; на гэта ўскосна ўказвае звестка аб тым, што казялец курылі ў хатах, каб пазбавіцца клапоў (рус.смал., СРНГ, 14, 60). Гэта, аднак, здагадка; у назвах для Ranunculus з паказальнай для Беларусі ўкр. або рус. тэрыторыі такая ўласцівасць (пах) ніяк не адзначаецца. Вельмі часта ў назвах раслін дэрываты ад каза, казёл ужываюцца для характарыстыкі розных зааморфных прыкмет. Сапраўды, у казяльца лісткі ўтвараюць штосьці накшталт казліных рожак, аднак гэта не дае падстаў меркаваць аб пераносе назвы па знешняму падабенству.