АРТЭ́РЫІ
(грэч. artēria),
крывяносныя сасуды, па якіх кроў рухаецца ад сэрца ва ўсе органы і часткі цела. Да артэрый належыць аорта і ўсе яе разгалінаванні, у т. л. самыя дробныя — артэрыёлы. Артэрыі нясуць кроў, багатую кіслародам (толькі лёгачныя накіроўваюць вянозную кроў ад сэрца ў лёгкія).
Сценкі артэрый маюць 3 абалонкі. Вонкавая злучальнатканкавая абалонка надае артэрыям трываласць і эластычнасць, што дае магчымасць ім вытрымліваць унутраны ціск, расшырацца і звужацца; багатая сасудамі і нервамі. Сярэдняя абалонка складаецца з эластычных валокнаў і гладкіх мышачных клетак, скарачэнне або расслабленне якіх рэгулюе дыяметр прасвету артэрый і, адпаведна, колькасць крыві, што падаецца да органа. Унутраная абалонка ўтворана эндатэліем і злучальнай тканкай, мае ўнутраную эластычную мембрану, што робіць сценкі больш трывалымі. Асобныя ствалы адной або некалькіх суседніх артэрый часта злучаюцца паміж сабой і ўтвараюць анастамозы (больш дробныя артэрыі). Артэрыі, што не маюць анастамозаў, наз. канцавымі.
Ю.Г.Шанько.
т. 1, с. 514
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
каранараспа́зма
(ад каранара- + спазма)
часовае звужэнне вянечных артэрый сэрца.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
артэрыясклеро́з
(ад артэрыя + склероз)
хранічнае захворванне артэрый, якое характарызуецца пашчыльненнем іх сценак.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
каранарасклеро́з
(ад каранара- + склероз)
паражэнне артэрый сэрца, выкліканае часцей за ўсё атэрасклерозам.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
перыартэрыі́т
(ад перы- + артэрыя)
запаленчае паражэнне артэрый, якое ахоплівае іх знешні слой.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
каранары́т
(ад лац. coronarius = вянечны)
запаленне вянечных артэрый сэрца пры калагенозах і некаторых іншых хваробах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
калятэра́лі
(ад ка- + лац. lateralis = бакавы)
анат. бакавыя злучэнні паміж сістэмамі дзвюх розных артэрый або вен.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АНГІЯЛО́ГІЯ
(ад ангія... + ...логія),
раздзел анатоміі і клінічнай медыцыны, які вывучае крывяносныя і лімфатычныя сасуды і іх хваробы. Ангіялогія даследуе сістэму крова- і лімфазабеспячэння органаў, размяшчэнне сасудаў у прасторы (ангіяархітэктоніка), форму і тыпы анастамозаў, інервацыю сасудзістай сістэмы.
Развіццю ангіялогіі як навукі спрыялі адкрыцці 17 ст. ў галіне анат. даследаванняў крывяноснай (англ. ўрач У.Гарвей, італьян. М.Мальпігі) і лімфатычнай (італьян. анатам Г.Азелі) сістэм. У канцы 19 — пач. 20 ст. на Беларусі праведзены першыя аперацыі на сасудах — лігіраванне буйных артэрый (Ф.В.Абрамовіч, А.Я.Мітрашэнка, М.Ю.Рудэльсон), У 1950-я г. ўкаранёна ў практыку сасудзістае шво (С.Г.Сідранок), метады лячэння вострай закупоркі артэрый і вен (Ц.Е.Гніларыбаў). У 1960-я г. створана ангіяхірург. служба рэспублікі (І.М.Грышын, А.А.Марціновіч).
Даследаванні па ангіялогіі вядуцца ў Рэспубліканскім і абл. цэнтрах сасудзістай хірургіі, Бел. ін-це ўдасканалення ўрачоў, НДІ кардыялогіі, мед. ін-тах. Асвоены сучасныя метады лячэння буйных сасудаў (Грышын, М.Дз.Князеў), іх пластыка і пратэзаванне, аўтавенозная пластыка (А.У.Шот, І.А.Давыдоўскі), хірург. пластыка нырачных артэрый пры сімптаматычнай гіпертаніі (А.М.Саўчанка, У.П.Крылоў), на сонных артэрыях (Давыдоўскі, В.А.Янушка). Распрацаваны метады лячэння пры раненнях крывяносных сасудаў (А.У.Руцкі), пры хранічнай вянознай недастатковасці (П.М.Дземяшкевіч, Марціновіч), на дробных сасудах (У.М.Падгайскі). Гл. таксама ў арт. Нейрахірургія, Кардыялогія, Мікрахірургія.
І.М.Грышын.
т. 1, с. 344
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
пульс
(лац. pulsus = штуршок)
1) рытмічны рух сценак артэрый, які выклікаецца біццём сэрца;
2) перан. рытм, тэмп чаго-н. (жыцця, дзейнасці).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
ангіяспа́зма
(ад ангія- + спазма)
раптоўнае звужэнне дробных артэрый і капіляраў, у выніку чаго парушаецца забеспячэнне крывёй тканкі або органа.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)