аплёўваць несов., прям., перен. оплёвывать; см. аплява́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
абха́ркаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Разм. Харкаючы, апляваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
аплява́цца, аплююся, аплюешся, аплюецца; аплюёмся, аплюяцеся; зак.
Разм. Апляваць, апырскаць сябе слінай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аплёваны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад апляваць; тое, што і апляваны.
2. у знач. прым. Зганьбаваны, пагарджаны. Ідуць хадою непакорных Пад сцяг апошняй барацьбы Усе пасынкі стагоддзяў чорных, Аплёванай зямлі рабы. Хадыка.
•••
Як аплёваны — пра чалавека, якога незаслужана зняважылі, абняславілі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Апляву́ха (БРС), апляву́х (Федар., 6, 64), апляву́шына (Клышка, Пол., 1969, 2, 251), пляву́ха (Бяльк.). Рус. оплеу́ха (у слоўніках з 1731 г.), оплеу́шина, оплеу́шить. Першаснае значэнне, магчыма, не ’ўдар’, а дзеянне ці вынік аплявання — выраза знявагі да чалавека; утворана, як заціраць — заціруха, ад апляваць. Параўн. у рус. слоўніку першай палавіны XVIII ст.: оплевати «слинами заплевати, чином уничтожити, презрити» (Рукоп. лексикон, 242). Таму ‑в‑ не ўстаўное, як лічыў Карскі, прымаючы этымалогію Міклашыча, 71, аб паходжанні слова ад вуха. Сабалеўскі (Лекции, 142) больш дакладна ўказвае на выпадзенне ‑в‑ у рускай літаратурнай мове. Тлумачэнне слова ад апляваць праз звычай пляваць на руку перад тым як ударыць, якое прымае Фасмер, 3, 145, спасылаючыся на Брандта РФВ, 25, 33 наст., непатрэбна. Праабражэнскі (1, 653) зводзіць слова да пляваць і бляваць (даючы дыял. облеуха) без удакладнення семантычнага ходу ўтварэння слова, указваючы, што сувязь з вуха — другасная. Формы тыпу поўха, поўшына (Бяльк.) указваюць на магчымасць народнаэтымалагічнай сувязі са словам вуха.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
здушы́ць, здушу, здушыш, здушыць; зак., каго-што.
1. Абхапіўшы, з сілаю сціснуць. І не паспеў Сяргей зрабіць і аднаго руху, як на яго ззаду навалілася нейчае, як дуб, крэпкае цела, і жалезныя рукі, як абцугі, здушылі плечы. Колас. // Акружыўшы, абступіўшы з усіх бакоў, заціснуць. Здушылі ў натоўпе. □ Усё цела ў [Шуры] ныла. Мусіць, ад таго, што каля варот моцна здушылі. Арабей. // перан. Пазбавіць свабоды; заняволіць. О вы, што век цэлы адзеты і сыты, .. Вы рады б і песню здушыць, апляваць. Купала.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Сціснуць (горла, грудзі), перашкодзіўшы дыханню. Спазмы здушылі Вялічкава горла. Чорны. // перан. Выклікаць пачуццё прыгнечанасці, душэўнага болю (у грудзях, сэрцы). Сум зноў балюча здушыў Машына сэрца. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)