język

м.

1. язык;

2. мова;

język ojczysty (obcy) — родная (замежная) мова;

znaleźć wspólny język — знайсці агульную мову;

język literacki — літаратурная мова;

język potoczny — гутарковая мова;

dostać się na ~i — трапіць на язык;

wziąć kogo na ~i — пляткарыць аб кім; разводзіць плёткі пра каго;

język go świerzbi — у яго свярбіць язык;

mieć co na końcu ~a — мець што на кончыку языка;

schwytać ~a уст. вайск. дастаць языка;

ugryźć się w język — прыкусіць (закусіць) язык;

z wywieszonym ~iem — высунуўшы (высалапіўшы) язык;

trzymać język za zębami — трымаць язык за зубамі; маўчаць

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

urząd, ~ędu

urz|ąd

м.

1. ведамства, установа;

~ąd celny — мытня;

~ąd statystyczny — статыстычнае ведамства;

~ąd kontroli państwowej — бюро дзяржаўнага кантролю;

~ąd pracy — бюро па працаўладкаванні;

~ąd skarbowy — казначэйства;

~ąd stanu cywilnego — аддзел запісаў актаў грамадзянскага стану;

2. пасада; служба;

powołać na ~ąd — прызначыць на пасаду;

odwołać (usunąć) z urzędu — зняць (звольніць) з пасады;

piastować ~ąd — займаць пасаду;

obrońca z ~ędu юр. дзяржаўны абаронца;

z ~ędu — паводле становішча; паводле занятку (мець права на што);

zrobić co na ~ąd уст. зрабіць што на заказ;

na ~ąd zrobiony уст. зроблены як на заказ

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

block

[blɑ:k]

1.

n.

1)

а) кало́да f. (дрэ́ва), цу́рка f. (мэта́лу), глы́ба f. (каме́нная), блёк -у m. (бэто́ну)

б) ку́бік -а m. (дзе́цям для гульні́)

2) перашко́да f., зато́р -у m.

a traffic block — зато́р у ру́ху

3) кварта́л у го́радзе

one block east — адзі́н кварта́л на ўсхо́д

4)

а) жыльлёвы ко́рпус

б) гандлёвыя рады́

5) блёк -а m. (біле́таў)

6) пераго́н -у m. (на чыгу́нцы)

7) Sl. даўбе́шка m. & f., до́ўбня m.& f. (галава́)

8) пла́ха f. (для пакара́ньня сьме́рцю)

9) Tech. блёк -у m., лябёдка f.

10) Figur. перашко́да f., ця́жкасьці

to have a mental block about spelling — мець асаблі́выя ця́жкасьці ў вывучэ́ньні пра́вапісу

2.

v.t.

1) блякава́ць, зачыня́ць; затры́мваць

to block the access — зачыні́ць до́ступ

to block the progress — затрыма́ць по́ступ

2) перашкаджа́ць

3) фармава́ць

Felt hats are blocked — Фэтравы́я капялю́шы фарму́юць

•

- block out

- block in

- block off

- blocked up

- go to the block

- on the block

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

carry

I [ˈkæri]

1.

v.t. -ried, -rying

1) насі́ць; не́сьці

He is carrying two books — Ён нясе́ дзьве кні́жкі

2) вазі́ць; ве́зьці

A ship carries cargo — Вадапла́ў вязе́ груз

3)

а) захапля́ць

to carry the enemy’s position — захапі́ць варо́жую пазы́цыю

б) праве́сьці (пастано́ву)

в) падпіра́ць, трыма́ць на сабе́ цяжа́р

г) мець зна́чаньне, уплы́ў

His judgment carries great weight — Яго́ная ду́мка ма́е вялі́кую вагу́

4) трыма́цца

to carry oneself with dignity — трыма́цца з го́днасьцю

5) зьмяшча́ць

to carry a review — зьмясьці́ць агля́д

6) гандлява́ць, прадава́ць, трыма́ць

to carry clothing for men — гандлява́ць мужчы́нскай во́праткай

2.

v.i.

1) разыхо́дзіцца (пра гук), разно́сіцца, сяга́ць

2) трыма́цца

This horse carries high — Гэ́ты конь высо́ка трыма́е галаву́

•

- carry away

- carry into

- carry forward

- carry off

- carry on

- carry out

- carry over

- carry through

II [ˈkæri]

n., pl. -ries

1) дальнабо́йнасьць f. (збро́і)

2) во́лак -у m. (чаўна́)

3) далёкасьць палёту (снара́да, мяча́ ў го́льфе)

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

БЫЦЦЁ,

філасофскае паняцце, якім абазначаюць аб’ектыўную рэальнасць існавання ўсіх матэрыяльных і духоўных з’яў. Складанасць вызначэння гэтага паняцця абумоўлена мноствам прадметаў рэальнасці, разнастайнасцю іх якасцяў і прыкмет. У прыватнасці, аб’екты рэчаіснасці падзяляюцца на матэрыяльныя і духоўныя, жывыя і мёртвыя, прыродныя і сац.; яны могуць мець прыкметы адзінкавага і агульнага, істотнага і неістотнага, магчымага і сапраўднага. Спалучэнне гэтых прыкмет і вызначае рознае тлумачэнне прыроды быцця. Найперш быццё абазначае факт існавання пэўнага прадмета ў межах пэўнай прасторы і часу. Па-за гэтымі рамкамі настае смерць, разбурэнне, знішчэнне прадмета, адбываецца яго пераход з быцця ў небыццё. У гэтым значэнні быццё набывае абсалютнае, а небыццё адноснае значэнне. Але быццё разумеецца і як субстанцыя, аснова свету і яго асобных, канкрэтных рэчаў. Пад быццём разумеюць таксама сутнасць аб’ектаў — сукупнасць агульных, значных прыкмет аб’ектаў. Пры такім падыходзе быццё падзяляецца на рэальнае і ідэальнае. Рэальнае — гэта спалучэнне агульных, істотных прыкмет пэўнага класа прадметаў, якія зноў і зноў утвараюцца ў працэсе іх узнікнення і існавання. Тым самым агульныя прыкметы прадметаў набываюць статус абсалютнага быцця, канкрэтная рэч характарызуецца паняццем адноснага быцця. Акрамя таго, існасць (а разам з ёю і быццё) можа пераўтварацца і ў ідэальную форму, г. зн. у форму паняцця. Напр., стол можа існаваць у рэальнасці (стол — аб’ект) і ў ідэальнай рэчаіснасці як паняцце (стол — ідэя). Г. зн., што ў ідэальнай форме быцця магчымасць і рэчаіснасць як бы зліваюцца ў сваім дыялект. адзінстве, набываючы нейкі першасны субстанцыйны сэнс. Ідэя таго ж стала (як і любая іншая ідэя) становіцца вечнай, абсалютнай, нязменнай і характарызуе, з пункту гледжання аб’ектыўных ідэалістаў, сапраўднае быццё, сапраўдную рэальнасць, а канкрэтны прадмет (той жа стол) уяўляе сабой як бы копію гэтай ідэі, яе пераходны злепак, або небыццё. Таму, паводле Платона, у ідэальным свеце ёсць толькі быццё і няма небыцця, а ў свеце канкрэтных рэчаў ёсць толькі небыццё і няма быцця. Яшчэ больш складаны характар набывае праблема быцця, калі яна пераносіцца ў галіны гнасеалогіі і сацыялогіі, таму што тут гаворка ідзе пра магчымасць адлюстравання быцця, пра спецыфіку чалавечага быцця (Платон, М.Хайдэгер). Тут ідэальнасць становіцца не толькі сэнсам адлюстравання, але і элементам існавання; самаперажыванне быцця набывае характар быційнай характарыстыкі, а паняцце небыцця становіцца сімвалам невядомага канца, асэнсаванне якога таксама надае асаблівую афарбоўку чалавечаму быццю.

Філосафы розных эпох істотна разыходзіліся ў азначэнні сутнасці быцця і небыцця, па-рознаму вызначалі іх суадносіны. Напр., прадстаўнікі стараж.-грэч. мілецкай школы лічылі, што ёсць толькі быццё, якое вызначаецца зыходнымі элементамі (стыхіямі) свету (зямля, вада, паветра, агонь). Геракліт сцвярджаў, што быццё і небыццё — гэта адно і тое ж і адначасова не адно і тое ж. Парменід лічыў, што ёсць толькі быццё, а небыцця няма. Паводле Платона, чалавек існуе адначасова ў фізічным і духоўным, вонкавым і ўнутраным сусветах, таму неабходна адрозніваць быццё эмпірычнае (пераходнае) і сапраўднае (вечнае). Для Г.Гегеля быццё ёсць ідэальнае, божае, а прырода — другаснае быццё ідэі. Ф.Ніцшэ лічыў, што ніякага абсалютнага быцця няма, быццё — гэта вечны ланцуг паўтораў. Прадстаўнікі дыялект. матэрыялізму зыходзілі з таго, што быццё вечнае і першаснае ў адносінах да свядомасці, вызначае яе функцыянаванне і развіццё, хоць сама свядомасць здольна не толькі адлюстроўваць быццё, але і аказваць уздзеянне на яго.

Літ.:

Доброхотов А.Л. Категория бытия в классической западной европейской философии. М., 1986;

Проблемы познания социальной реальности. М., 1990;

Zaslawski D. Analyse de l’être. Paris, 1982.

А.М.Елсукоў.

т. 3, с. 381

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АБУ́ТАК,

на Беларусі гарбарна-шавецкае рамяство (гл. Гарбарства) як самастойная галіна існуе з часоў Полацкага княства. Стараж. майстэрні па апрацоўцы скуры і вырабу абутку археолагі выявілі ў Полацку, Мінску, Пінску. Асн. тагачаснымі тыпамі абутку гараджан былі поршні, чаравікі, боты. Магнаты, гарадская знаць насілі абутак з дарагіх матэрыялаў, вытанчаных формаў, упрыгожаны спражкамі, бантамі і інш. Выпрацоўка новых формаў залежала ад маст. рысаў усяго ансамбля адзення, развівалася ў агульным еўрап. стылі. Нар. абутак выраблялі ў хатніх умовах або спец. рамеснікі — шаўцы. Ён бытаваў у вёсках і дробных мястэчках і лепш, чым абутак гараджан, стасаваўся з прыродна-кліматычнымі ўмовамі, спецыфікай працы насельніцтва. Самы стараж. тып абутку беларусаў складаўся з абгортак, прывязак і ўласна абутку. Абгорткі (анучы, завойкі) — 2 полкі белага палатна, якімі абгортвалі ногі. Абгортка ног да шчыкалатак кавалкам палатна пры хадзе басанож была пашырана сярод жанчын, асабліва ў час жніва. Прывязкі (аборы, валокі) вілі з пянькі, лёну, канапель, конскага воласу, наразалі з сырамятнай скуры. Мацавалі абгорткі па-рознаму: на Тураўшчыне і Мазыршчыне доўгія прывязкі ўтваралі своеасаблівую вяровачную панчоху, на Пн Беларусі былі кароткія і абкручваліся да шчыкалатак. Уласна абутак у мінулым — плеценыя ці скураныя вырабы. Нязначнае пашырэнне мелі дзеравяшкі. Асн. від плеценага абутку, які бытаваў да пач. 20 ст., — лапці (шчарбакі, кавярзні). Іх плялі з лазовай і вязавай кары (лыка), пянькі. Скураны абутак быў 2 відаў: шыты з аднаго кавалка скуры — пасталы і з прышытымі падэшвамі і абцасамі — боты, чаравікі. Майстэрствам вырабу ботаў у 19 — пач. 20 ст. славіліся шаўцы наваколляў Турава, Давыд-Гарадка, Петрыкава, Слуцка і інш. На святы жанчыны абувалі і чаравікі (боцікі, шнуроўкі). Валены абутак (валёнкі) набыў пашырэнне ў 19 ст., бытуе і цяпер. Гумавы абутак пачалі насіць у 1930-я г. Бахілы (глыбокія галошы) надзявалі звычайна на буркі.

Сучасны абутак падзяляюць на бытавы, вытворчы, спартыўны і медыцынскі (гл. Абутак артапедычны). Паводле канструкцыі загатовак адрозніваюць боты, чаравікі, паўчаравікі, туфлі і інш. Падзяляецца на групы: пінеткі (памер, ці даўжыня ступні, 95—125 мм), гусарыкі (120—140), маладзіцячы (145—175), дзіцячы (180—200), школьны (205—225), дзявочы (230—250), хлапечы (230—255), жаночы (215—275), мужчынскі (245—305). Паўната (абхват ступні) — ад 1 да 10 умоўных адзінак (найб. пашыраная 6 і 7).

Дэталі верху і нізу абутку злучаюцца ніткамі, шпількамі, цвікамі, вінтамі, клеем (пераважна сінтэтычным), вулканізацыяй, ліццём. Вонкавыя дэталі верху робяць з натуральнай ці штучнай скуры, тэкстыльных матэрыялаў; дэталі нізу — са скуры, гумы (порыстай, няпорыстай, скурападобнай), пластмасаў (напр., поліурэтану) і інш. Абутак павінен мець цеплаахоўныя ўласцівасці, быць водаўстойлівым, паветра- і паранепранікальным. Тэхналогія вырабу абутку ўключае раскрой матэрыялаў на дэталі, іх апрацоўку, выраб загатовак верху і фармаванне іх на калодцы, прымацаванне нізу да верху, аддзелку. Прамысловы раскрой робяць разакамі на электрагідраўл. ці мех. прэсах, спец. аўтаматах. З дапамогай ЭВМ разлічваюць аптымальныя варыянты ўкладкі дэталяў на матэрыяле. Дэталі верху скошваюць, загінаюць, апрацоўваюць; дэталі нізу выраўноўваюць па таўшчыні, фрэзеруюць, скошваюць, шліфуюць. Дэталі верху злучаюць у плоскія загатоўкі, якім надаюць аб’ёмную форму: увільгатняюць (часам награваюць), расцягваюць удоўж і ўпоперак, зацягваюць і прымацоўваюць загатоўкі да вусцілкі. Затым змацоўваюць верх і ніз і робяць канчатковую апрацоўку (абразанне залішняга матэрыялу, афарбоўку, паліраванне і інш.). Гл. таксама Абутковая прамысловасць.

М.Ф.Раманюк (гістарычная частка).

т. 1, с. 48

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

warm

1.

a цёплы (тс. перан.)

~e Spéisen — гара́чыя стра́вы

~e Ánteilnahme — гара́чае спачува́нне

es ist ~ — цёпла

es wird ~ — стано́віцца цёпла, наступа́е пацяпле́нне

für etw. (A) ~ wérden — заціка́віцца чым-н.

noch nicht ríchtig ~ sein — не зусі́м асво́іцца (з новай работай)

bei j-m ~ sein — разм. карыста́цца сімпа́тыяй [даве́рам] у каго́-н.

etw. ~ stéllen — паста́віць што-н. у цёплае ме́сца

2.

adv цёпла (тс. перан.)

er wúrde mir ~ empfóhlen — мне яго́ го́рача рэкамендава́лі

j-n ~ sétzen — іран. пасадзіць каго́-н. у турму́

~ sítzen* — разм. до́бра ўладкава́цца, мець цёпленькае ме́сца

j-m den Kopf ~ máchen — маро́чыць [дуры́ць] каму́-н. галаву́

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

verlégen

I

vt

1.

1) засуну́ць куды́-н., згубі́ць

2) адкла́дваць, перано́сіць (пасяджэнне і г.д.)

3) пераво́дзіць (у іншае месца)

4) кла́сці (цэглу, трубы)

5) перагаро́джваць (шлях)

j-m den Weg ~ — перагарадзі́ць каму-н. шлях

6) выдава́ць (кнігі)

2.

(sich)

(auf A) аддава́цца чаму́-н., стара́нна займа́цца чым-н.; захапля́цца чым-н.

sich auf Bríefmarkensammeln ~ — захапі́цца збо́рам пашто́вых ма́рак

sich aufs Bítten ~ — пача́ць упро́шваць

sich aufs Léugnen ~ — упіра́цца, насто́йліва адмаўля́ць што-н.

II

a засаро́млены, збянтэ́жаны

er wurde ~ — ён засаро́меўся [збянтэ́жыўся]

um éine Ántwort ~ sein — губля́цца ў по́шуках адка́зу

um éine Ántwort [éine Áusrede, éine Entschúldigung] nicht ~ sein — ≅ не ле́зці па сло́ва ў кішэ́нь; заўсёды мець напагато́ве адгаво́рку

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Stand

m -es, Stände

1) ме́сца, месцазнахо́джанне

ein Sprung aus dem ~ — скачо́к з ме́сца [без разбе́гу]

éinen gú- ten ~ bei j-m háben — мець до́брую рэпута́цыю ў каго́-н.

2) стано́вішча, стан

éinen schwéren ~ háben — быць у ця́жкім стано́вішчы

etw. (gut) im ~e erhálten* — захо́ўваць што-н. у до́брым ста́не

er ist im gúten ~e — у яго́ до́бры стан здаро́ўя

3) узро́вень

éinen hóhen ~ erréichen — падня́цца на высо́кі ўзро́вень

den ~ hálten* — захо́ўваць узро́вень (тс. перан.)

4) курс (акцый)

5) гіст. сасло́ўе; перан. зва́нне, прафе́сія

der drítte ~ — трэ́цяе сасло́ўе

ein Mann von ~ und Würden — уплыво́вы [зна́тны] чалаве́к

6) кіёск, ларо́к

7) канто́н (Швейцарыі)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Not

f -, Nöte

1) неабхо́днасць, патрэ́ба, кра́йнасць

aus ~ — па неабхо́днасці

zur ~ — у кра́йнім вы́падку

mit knápper ~, mit Müh' und ~ — з вялі́кай ця́жкасцю, насі́лу, ледзь-ледзь

2) бе́днасць, гале́ча, няста́ча, лі́ха, бе́дства

j-m aus der ~ hélfen* — выруча́ць каго́-н. (з бяды́), дапамага́ць каму́-н. у бядзе́

in der ~ lében — жыць у няста́чы [гале́чы]

in ~ geráten* — тра́піць у бяду́

j-m séine ~ klágen — папла́кацца каму́-н., раскрыва́ць каму́-н. душу́

séine (líebe) ~ mit j-m, etw. (D) háben — мець мно́га кло́пату [адны́ турбо́ты] з кім-н., чым-н.

◊ ~ lehrt béten — ≅ не пры́йдзе трыво́га – не ўспо́мніш і Бо́га

~ kennt kein Gebót — бяда́ свае́ зако́ны пі́ша

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)