Ку́ка 1 ’вялікі драўляны малаток’ (ТСБМ, Касп., З нар. сл., Нар. словатв., Нар. лекс.). Параўн. літ. kúokas, лат. kúoks ’драўляны молат для гульні або глушэння рыбы’. Беларускае слова (значэнне ’для глушэння рыбы’ зафіксавана, напр., у Касп., 170) запазычана з балтыйскіх дыялектаў (БСЭ, 5, 13–14; Лаўчутэ, Балтизмы, 144).
Ку́ка 2 ’фіга’ (Нас., Сл. паўн.-зах., Бяльк.). Рус. кука ’кулак’. Параўн. балг. кука ’крук’, серб.-харв. ку̏ка ’тс’. Параўн. літ. kukà ’дубінка’, kúoka ’тс’, лат. kùoks ’палка’. Іншыя індаеўрапейскія паралелі менш надзейныя (Бернекер, 639; Фасмер, 2, 404).
Ку́ка 3 ’дзіцячая болька’ (Сцяц., Нар. лекс.), ’тое, чым палохаюць дзяцей’ (Жыв. сл.). Крыніцай беларускіх слоў лічацца літ. kaũkas ’дамавік, чорт’, лат. kauks ’тс’. Запазычанне адбылося да манафтангізацыі дыфтонгаў (Лаўчутэ, Балтизмы, 47).
Ку́ка 4 ’стары танец, падобны да карагода’ (ТС). Няясна. Да ст.-грэч. κύκλος ’карагод’? Якімі былі шляхі пранікнення?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
слома́ть сов. злама́ць; палама́ць;
слома́ть стул злама́ць (палама́ць) стул;
слома́ть сопротивле́ние проти́вника злама́ць супраціўле́нне праці́ўніка;
◊
слома́ть себе́ ше́ю (го́лову) скруці́ць (злама́ць) сабе́ ка́рак;
слома́ть зу́бы (на чём) палама́ць зу́бы (на чым);
слома́ть лёд злама́ць лёд;
слома́ть рога́ (кому) злама́ць ро́гі (каму);
чёрт но́гу слома́ет чорт нагу́ зло́міць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
сівізна́ ж., в разн. знач. седина́; (проступающая местами — ещё) про́седь;
с. валасо́ў — седина́ воло́с;
дажы́ць да ~ны́ — дожи́ть до седи́н;
с. вяко́ў — седина́ веко́в;
кара́куль з ~но́й — кара́куль с седино́й (про́седью);
◊ с. ў бараду́, а чорт у рабрыну́ — погов. седина́ в бо́роду, а бес в ребро́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Hölle
f -, -n
1) пе́кла
2) запе́чча
j-m die ~ heiß máchen — разм. даць ды́хту каму́-н.
◊ dort ist die ~ los — там сам чорт нагу́ зло́міць
j-m das Lében zur ~ máchen — ператвары́ць чыё-н. жыццё ў пе́кла
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
cholera
choler|a
ж.
1. мед. халера;
2. (лаянка) халера; чорт;
żeby cię ~a wzięła — каб цябе халера (трасца) ўзяла;
idź do ~y! — ідзі к чорту!; ідзі да д’ябла;
zimno jak ~a! — сабачы холад!
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
нягоднік, нікчэмнік, мярзотнік, вылюдак, вырадак, ліхадзей; недавярак, паршывец, паскуднік, паскуда, поскудзь, брыда, брыдота, паганец, падла, падлюга, падлюка, шэльма, гіцаль, акаянец, абармот, плюгавец, прахвост, гад, гадасць, нелюдзь, латрыга, дзяржыморда, сволач, свалата, злыдзень, жываглот, псяюха, псялыжнік, падкалоднік (разм.); зараза, цаца, злодзей, разбойнік, пачвара, халера, чорт, звер, сабака, сука, псіна, гніда, змей, скула, дэгенерат, азіят, езуіт (лаянк., перан.) □ лысы чорт, сукін сын
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
прыгна́ць, ‑ганю, ‑гоніш, ‑гоніць; зак.
1. каго. Гонячы, падганяючы, даставіць куды‑н. Прыгналі коней з начлегу, і калгасны двор напоўніўся тупаннем і крыкамі. Шамякін. Толькі, бывала, .. [Лявонка] прыгоніць Белалобую ў статак, глядзіць — а яе ўжо зноў няма... Шуцько. [Няміру] прыгналі туды, куды зганялі ўсіх мужчын — у крайнюю хату. Чорны. // Разм. Прывесці, прыслаць. Салдаты пачалі ачышчаць для .. [Тоўхарта] пакоі. Прыгналі некалькі жанчын мыць падлогу. Чорны. // перан. Разм. Прымусіць прыйсці, з’явіцца куды‑н. Па ўсім было відаць, што чалавека не раскоша прыгнала сюды, на навагранскую вуліцу. Сабаленка.
2. што. Разм. Едучы на чым‑н., кіруючы чым‑н., даставіць (машыну, лодку і пад.). Грысь з Тодарам прыгналі сюды некалькі лодак, і калі трэба было, то партызаны перапраўляліся з аднаго боку на другі. Кулакоўскі. На .. двор прыгналі.. трактар, які ў пачатку вайны схаваў у лес Кастусь Серада. Шахавец. // Рухаючы, перамяшчаючы сілай сваёй плыні, даставіць куды‑н. [Тварыцкі] сказаў, што пойдзе прынясе плашку, якую прыгнала аднекуль рэчкай вада. Чорны. Цёплы вецер павявае, Хмар дажджлівых нам прызнаў. Колас. / у безас. ужыв. [Завішнюк] глядзеў на вуліцу, на пясок — думаў: адкуль яго набралася гэтулькі ў Лонве, мусіць, памыла, прыгнала з вадой у дажджы ад лесу. Пташнікаў. // безас. каго-што. Разм. неадабр. Прыйсці куды‑н., з’явіцца дзе‑н. Мы з цёткай глядзім: А чаго іх [братоў] прыгнала Да нас? Проста так пасядзець дзе-нідзе б? Прыходзька.
3. што. Прыладзіць адно да другога так, каб супала па форме, памерах, каб было якраз; падагнаць. Што ні замысліць [Антось], то ўсё зробіць, І так прыгоніць, так аздобіць, Што і для вока нават міла. Колас. Ігнат аплёў пасудзіну бяростай, прыгнаў да яе драўлянае вечка, засмаліў па краях жывіцай. Васілевіч.
•••
Чорт прыгнаў каго гл. чорт.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
wąs
м.
1. вус;
sumiaste ~y — пышныя вусы;
2. вус, вусік, плець;
3. асцюк;
ma mleko pod ~em — малако на губах не абсохла;
nie każdy kąsa, co ~ami trząsa — не такі страшны чорт, як яго малююць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
cat [kæt] n. кот; ко́шка, ко́тка
♦
be the cat’s whiskers/pyjamas infml быць высо́кай ду́мкі (аб кім/чым-н.);
cat-and-dog life infml ве́чныя сва́ркі; жыць як кот з саба́кам;
fat cats фіна́нсавыя тузы́;
let the cat out of the bag infml прагавары́цца, разбалбата́ць сакрэ́т;
like a cat on hot bricks ≅ як вуж на патэ́льні; як на іго́лках; як у пры́саку; як чорт пе́рад хма́рай;
like a cat that’s got the cream BrE ве́льмі задаво́лены сабо́ю;
rain cats and dogs infml ліць як з вядра́/цэ́бра (пра дождж)
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
брат в разн. знач. брат, род. бра́та м., мн. браты́, -то́ў; (монах — ещё) бра́тчык, -ка м.;
двою́родный брат стрые́чны (дваю́радны) брат;
моло́чный брат мало́чны брат;
на́званый брат пабраці́м;
◊
ваш брат фам. ваш брат;
наш брат фам. наш брат;
на бра́та на бра́та, на ко́жнага;
и чёрт не брат і чорт не брат;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)