Ту́пкі 1 ‘цвёрды, не вязкі (грунт)’, ‘добра ўбіты, утаптаны’ (ТСБМ; Сцяц.; в.-дзв., Шатал.; гродз., стаўб., карэліц., З нар. сл.; навагр., Нар. словатв.), ‘цвёрды, гладкі’ (Сцяшк. Сл.); ту́пка, ту́пко ‘цвёрда, роўна’ (Сцяшк. Сл.; Сл. ПЗБ), ‘там, дзе можна прайсці без цяжкасці, без рызыкі; утаптана, уходжана’ (слонім., Нар. лекс.), ту́пко ‘мелка, неглыбока (дзе можна прайсці балота)’ (Зайка Кос.; ганц., Ск. нар. мовы). Да ту́пкаць (гл.); верагодна, па фанетычных прычынах (змешванне у з о̂ закрытым) ідэнтыфікуецца з то́пкі ‘цвёрды (аб дне ракі)’ (Некр. і Байк., Янк. 2; уздз., Сл. ПЗБ) насуперак то́пкі ‘гразкі, багністы’ (ТСБМ, Сцяшк., ТС, Бяльк.), што выводзіцца з тапіць 1 (гл.). Аналагічна тупко́е сала ‘тлустае’ (ЛА, 4), параўн. то́пкі ‘які пры смажанні дае шмат тлушчу’, што выводзіцца з тапіць 2 ‘расплаўляць, тапіць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Едранец, едрынец, ядранец ’Pimpinella saxifraga’ (Кіс.). Ад *бедранец пад уплывам ядраны ’цвёрды, сільны’. Параўн. рус. бедренец у тым жа значэнні, польск. biedrzeniec, якія да bъdrьnьcь < bъdrъ ’бадзёры, сільны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
феры́т, ‑у, М ‑рыце, м.
Спец.
1. Цвёрды раствор вугляроду, які з’яўляецца састаўной часткай сталі і чыгуну.
2. У аўтаматыцы і вылічальнай тэхніцы — скарочаная назва магнітных элементаў, якія выкарыстоўваюцца ў якасці ячэек памяці, стрыжняў у імпульсных трансфарматарах і інш.
[Ад лац. ferrum — жалеза.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цылі́ндр, ‑а, м.
1. Геаметрычнае цела, якое ўтвараецца вярчэннем прамавугольніка вакол аднаго з яго бакоў. Аб’ём цыліндра.
2. У тэхніцы — дэталь або канструкцыя падобнай формы. Паступова ў цыліндрах паравоза нарастаў ціск. Новікаў.
3. Высокі, цвёрды, з палямі мужчынскі капялюш.
[Ад грэч. kýlindros.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хард-ро́к
(англ. hard rock, ад hard = цвёрды + rock = гайдацца)
гучная, энергічная музыка, якая ўяўляе сабой далейшае развіццё рок-н-рола.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
sturdy [ˈstɜ:di] adj.
1. здаро́вы, ду́жы, мажны́, мо́цны;
a sturdy chair мо́цнае крэ́сла;
a sturdy fellow здаравя́к
2. сто́йкі, непахі́сны, цвёрды;
a sturdy policy рашу́чая палі́тыка
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
суро́вы, -ая, -ае.
1. Якому не ўласціва паблажлівасць да сябе і іншых; цвёрды, ненахісны; уласцівы такому чалавеку.
С. камандзір.
С. характар.
2. Які не дапускае ніякіх паслабленняў; вельмі строгі; бязлітасны, жорсткі.
Суровая дысцыпліна.
Суровыя меры.
3. Вельмі цяжкі, поўны выпрабаванняў, невыносны.
Суровыя дні вайны.
4. Неспрыяльны для жыцця, халодны.
С. клімат.
Суровая зіма.
|| наз. суро́васць, -і, ж. (да 1—3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
кі́вер, ‑а, м.
Цвёрды высокі галаўны ўбор без палёў, які насілі ў еўрапейскіх арміях у 18–19 стст. [Юрага] быў апрануты ў сіні шынель з бліскучымі эпалетамі, на галаве ківер з султанам, шабля пры баку і звонкія шпоры на абцасах. С. Александровіч.
[Польск. kiwior.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ляшчот ’шарпак, верхні цвёрды слой снегу, замёрзлага пасля адлігі’ (стол., ЛАПП). Паўн.-слав. утварэнне з суфіксам ‑ъtъ ад ляшчаць, якое да ляск (гл.) < lesk‑/lešč. Гукапераймальнае (Бернекер, 1, 702; Фасмер, 2, 552).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
закасцяне́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Акамянелы, цвёрды, як костка. — А было так: зямля — цэмент. Нарогамі не ўгрызціся ў цвёрдую, закасцянелую цаліну. Бялевіч.
2. перан. Тое, што і закаснелы. — Ні адна вёска не была такая цёмная, закасцянелая ў забабонах і прымхах, як Стычыны. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)